Німдердің сапасы және кәсіпорындардың сыртқы экономикалық қызметіндегі оның маңызы
9.1. «Сапа» түсінігі және оның қолдану саласына тәуелділігі. Жобаның сапасы. Әзірлеу сапасы
Экономикалық категория ретіндегі сапа – бұл оны жасаушылардың бөліп берген қасиеттер жиынтығымен тұтынудың нақты жағдайларында тұтынушылардың қанағаттанушылығын сипаттайтын, қоғамдық бағалау болып табылады.
ИСО 8420 халықаралық стандарты басқадай анықтама береді: «Өнімдер немесе қызметтер қасиеттерінің жиынтық сапасы мен сипаттамасы, болжанып отырған тұтыну қажеттілігін қанағаттандыру үшін өнімдер мен қызметтерге қабілеттілік береді».
Сонымен, халықаралық стандарт бойынша сапа төмен де, жоғары да бола алмайды. Егер әңгіме салыстырмалы бағалау туралы болып отырса, шетел әдебиеттерінде сапа синонимі түрінде «салыстырмалы сапа», «сапа өлшемі» сияқты терминдер қолданылатындығын естен шығарму керек. Экономикадағы сапа туралы айтқанда, негізінен сапа деңгейі деп қабылдау керек.
Сапа көптеген жылдар бойы өзгермеуі мүмкін, дегенмен тұтыну жағдайлары өзгеріп кеткен болса (мысалы, тауар 1995 жалдан бастап шығарылады), сатып алушылар үшін ол сапасыз тауарға айналады. Өйткені, нарықта тұтынушылардың талабын одан неғұрлым жақсы қанағаттандыратын тауарлар пайда болуы мүмкін.
|
|
|
Өндірістік тәжірибеде нормативтік-техникалық құжаттамалар (НТҚ) талаптарына сәйкес келмейтін өнімдер, сапасыз өнімдер ретінде түсіндіріледі. Мұндай жағдайларда «жоғары сапа» деген түсінік үстемдік құрып, нормативтік-техникалық құжаттамаларға сай келмейтін өнімдер шығару азая түседі.
Егер кәсіпорындар тұтынушылардың талап-тілектерін тұрақты түрде зерттемейтін болса, онда тұтынушылардың талғамынан шықпайтын сапасыз өнімдер шығаруға тәуекел еткен болып саналады.
Халықаралық тәжірибеде мынадай қағида қалыптасқан: егер тұтынушы өнімді сапасыз деп санайтын болса, тіпті контракт талаптарына жауап берсе де, ол өнімдер сапасыз болып саналады. Бұл жәй мәлімдеме емес, алдыңғы қатарлы фирмалардың өз тәжірибелерінде қолданатын ереже.
Мынадай мысал келтіріп көрелік. Американың химия компаниясы «Дэу кэмикл» жасанды кілемдер жасайтын шағын зауытқа осы кілемдерді тоқитын материалдарды жеткізіп берді. Материал контракт шарттарына сәйкес келді, бірақ тоқылған кілемдер оны ұзақ пайдалану талаптарына жауап бермегендіктен, тұтынушы оны сапасыз деп таныды. Ал аты мәлім белгілі компания талапты қабылдамауға толық заңды негізі бола тұрса да, жеткізілген материалдың түгелін өзіне қайтарып алып, оның композициясын өзгертті, сөйтіп, жаңа жеткізілімдер тұтынушыны толықтай қанағаттандыратын дәрежеге қол жеткізді.
|
|
|
Бұл әрекеттердің түпкі астары мынадай: дау-дамай кезінде бір тұтынушыны жеңе отырып, компания көптеген әлеуетті тұтынушыларынан айырылып қалуы мүмкін болатын.
Аталмыш жағдайда «Дэу кэмикл» компаниясының өнімдері тұтынушылардың талаптарына толық сәйкес келмеді немесе басқалай түрде айтсақ бұл өнімдер жобасының сапасы төмен болды.
Жобаның сапасы – жобалық қасиеттер жиынтығының тұтыну жағдайларына сәйкестік дәрежесі. Оның үстіне тұтынушының талабымен емес, тұтыну жағдайларымен байланысты.
Жоғарыда келтірілген мысалда «Дэу кемикл» компаниясы өз материалының сапасының төмен екендігін мойындады, оның кінәсі контрактыда қаралған қасиеттердің жиынтығы сатып алушыларды қанағаттандырмағандығы болып табылады. Сол себептен де, кімде-кім бәсекеге төтеп бере білетін өнімдер жасап шығарғысы келсе, оны жасаудың технологияларын зерттеумен ғана шектелмей, ең алдымен оны тұтынудың жағдайларын зерттеп алуы тиіс.
|
|
|
Оның үстіне тұтынушының бүгінгі жағдайын ғана емес, болашақта оның қандай болатындығын да көре білуі қажет.
Жапондықтар: «Өнімдерді жасап-шығарушылар өздерінің өнімдерінде, тұтынушыға әлі белгілі емес, бірақ оларға келешекте пайдалы болатын жаңа қасиеттерді аша білулері тиіс» дейді.
Жаңа өнімдерді әзірлеу кезінде ең жақсы деген әлемдік үлгілерге бағдарланудың өзі жеткіліксіз болып саналады.
Өнімді жасап-шығарушы бүгінгі күннің ең жақсы үлгілеріне бағдарланған жаңа өнімдер шығаруды игеріп үлгергенше, одан басқа бір жасаушы одан да сапалы өнімдерді шығарып үлгеруі мүмкін.
Сондықтан бүгінгі тұтынушылар талаптарының алдын орап кету арқылы ғана жобаның жоғары сапасын қамтамасыз етуге болады.
|
|
|
Жасап-шығарудың сапасы – бұл қасиеттердің нақты жиынтығының жоба деңгейіне сәйкестік дәрежесі, яғни өнімдердің нормативтік-техникалық құжаттамаларға сәйкестігі.
Сонымен, өнімдердің сапасы жоба сапасының мөлшері мен жасап-шығару сапасы болып саналады.
Сапаның төмендігінен келген шығындарды 100% деп алатын болсақ, онда тұтастай халық шаруашылығы бойынша ол былайша көрінеді:
Кесте
| Жобаның сапасы | Жасап-шығару сапасы | |
| ТМД АҚШ Жапония |
Көрініп тұрғандай, негізгі салмақ өнімнің сапасына түседі. Орындаушылар, жұмыскерлер мен ТББ (ОТК) бақылаушылары бірінші кезекте сапа деңгейіне жауап береді. Өнімдерді жасап-шығарудың сапасы тікелей соларға қатысты болады. Өнімдердің сапасын арттырудағы ең бастысы – жобаның сапасын арттыру болып саналады.
Бұл үшін нарықты, оның ішінде тұтыну жағдайларын зерттеуді дұрыс жүргізе білу және идеяларды дер кезінде әрі сапалы жүзеге асыруды қамтамасыз етуші өнімдер өндіру мен тиеп жеткізу жүйесін құру қажет болады.
9.2. Сапаның негізгі көрсеткіштері
Белгілі бір жағдайда пайдаланылатын немесе тұтынылатын өнімдердің бір және бірнеше қасиеттерінің сандық сипаттамасы сапа көрсеткіші деп аталады.
Сапа көрсеткіші сандық тұрғыда сапа құрамына кіретін белгілі бір қасиеттердің көрінуі дәрежесін сипаттайды. Оның атауы сипатталатын қасиетті анықтайды.
Мысалы, заттың беріктілігі, ұзақ пайдаланушылығы, жүк көтергіштігі және т.б. Сапа көрсеткіштерін білудің қажеттілігі, ең алдымен сол уақытта қолданылатын стандарттар көрсеткіштерінің барлық қажетті жиынын әрқашанда көрсете бермейтіндігінен туындайды.
Өнімдерді тұтынушылар, қандай да бір көрсеткіштердің енгізілетіндігі туралы біле отырып, оны жасаушылардан өз қажеттіліктерінің жақсы қанағаттандырылуын талап етуге құқылы, ал жасаушылар болса, тұтынушылардың нені талап ететіндіктерін біле отырып, бұл талаптарға күні бұрын әзірленетін болады.
Көрсеткіштер топтарының жекелеген қасиеттерінің толық тізімдемесі ГОСТ. 22851-77-де анықталған. Оған көрсеткіштердің келесі топтары кіреді:
1. Белгінену көрсеткіштері.
2. Сенімділік көрсеткіштері.
3. Шикізаттарды, материалдарды, отынды, қуат көздерін және еңбек ресурстарын үнемді пайдалану көрсеткіштері.
4. Қуат көздерінің (энергетикалық) көрсеткіштері «Адам-өнім» жүйесін сипаттайды және адамның гигиеналық, физиологиялық, сондай-ақ психологиялық қасиеттерінің кешенін ескереді.
5. Эстетикалық көрсеткіштер ақпараттың мәнерлілігін, фирмалардың рационалдылығын, композициялардың тұтастығын, өнімдерді өндірудегі жетілдірушілікті және оның тауарлық түрінің тұрақтылығын сипаттайды.
6. Көлікпен алып жүрушілік көрсеткіштері көлікке орналастыруға икемділігін сипаттайды (тасымалдауға даярлықтың көп жұмысты қажет етушілігі, жүктерді артудың ұзақтығы).
7. Стандарттау және жүйеге келтіру (унификациялау) көрсеткіштері өнімдердің жүйеге келтірілген және бірегей (түп нұсқадағы) құрамды бөліктермен толығушылығын сипаттайды.
8. Патенттік-құқықтық көрсеткіштер оның бәсекеге төтеп беру қабілетін анықтау кезінде маңызды фактор болып саналатын өнімдерді патенттік қорғау мен өнімдердің патенттік таза болуын сипаттайды.
9. Экологиялық көрсеткіштер қоршаған ортаға зиянды әсерлердің деңгейін сипаттайды.
10. Қауіпсіздік көрсеткіштері (адамдардың, қызмет көрсетуші қызметкерлердің көрсеткіштері).
11. Интегралды көрсеткіш – жинақтаушы көрсеткіш (өнімдерді пайдаланудың тиімділігі). Әлеуметтік (эстетикалық, экологиялық) және экономикалық тиімділік.
9.3. Сертификациялау жүйесі және оның халықаралық саудадағы маңызы
Қазіргі уақыттағы өнімдердің тез өзгеретіндігі соншалық, тұтынушылар өнімдердің сапасын бағалап үлгермей де қалады. Сондықтан жобаның сапасы мен жасалған өнімнің сапасын бағалауда сәйкестік сертификациясы атауын пайдаланудың қажеттілігі пайда болды.
Сертификация – бұл өнімдерді жасаушыларға да, сатып алушыларға да тәуелді емес, ең жетілдірілген техникалар мен әдістерді қолдану арқылы жоғары білікті мамандардың жүргізетін бағалауы. Сертификациялау кезінде ең жақсы әлемдік үлгілермен ешқандай да салыстырулар жүргізілмейді. Нақты қасиеттер қалыптық (нормативтік) қасиеттермен ғана салыстырылады.
Әртүрлі комбинациялардан тұратын сертификациялаудың келесідей бірнеше жүйесі бар:
1. Өнімдерді сынақтан өткізу.
2. Технологиялық процестердің тұрақтылығын бағалау.
3. Жасап шығарушылардағы сапаны басқару жүйесінің халықаралық стандарттардың талаптарына сәйкестігін бағалау.
Сертификациялаумен сертификациялық органдар деп аталатын арнайы ұйымдар айналысады.
Сертификация ерікті және міндетті болады. Сертификациясы бар болған жағдайда өнімдер неғұрлым жоғары бағамен сатылуы мүмкін. Кейбір уақыттарда 20-100%-ға дейін. Сатып алушылар әлемдік тәжірибеде шетелдік жабдықтаушылардан сертификацияны жиі түрде талап етеді. Егер сатып алушы таныған сертификациялық орган жақсы қорытынды берсе, онда бұл сыртқы сауда контрактысын жасауға пайдалы маңызды дәлелге айналуы мүмкін. Халықаралық саудада сатушыда сәйкестік сертификатының болуы айрықша маңызға ие болатындығының себебі, міне, осында.
Өнімдерді жасаушы ерікті сертификациялау туралы қандай да бір сертификациялық органға жүгіну кезінде, ол органды, өзінің өнімдерін жеткізгісі келетін ел жақсы тани ма, жоқ па соған сенімді болуы тиіс. Әйтпесе, сертификат алу үшін уақыт пен ақшаны босқа жоғалтуы мүмкін, сондай-ақ ондай жағдайда ешқандай қайтарым алу да мүмкін емес.
Мысалы, біз АҚШ-қа трубалар жеткіземіз деп шештік, ал оған сертификатты берген неміс сертификациялық органы, мұндай жағдайда трубаларды алуға тілек білдіріп отырған американ компаниясы бұл сертификатты жоғары сапа куәлігі деп санамайтын болады.
Сонымен, сертификация – бұл, біріншіден, жаңа сатып алушыларды іздеп-табуға апаратын, екіншіден, өнімдерді неғұрлым жоғары бағамен сатуға мүмкіндік беретін жол болып саналады.
10. Бірлескен кәсіпорындар құру
10.1. Бірлескен кәсіпорындар құрудың
Дата добавления: 2015-12-21; просмотров: 1; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!