Сивохина И.К. /Справочник по лечебному питанию-М.: ООО «Издательство Новая Волна», 2000. - 352 с.
Қосымша әдебиеттер:
1. Диагностика лечение и профилактика стоматологических заболеваний /В.И. Яковлева, Е.К. Трофимова и др.2 - е изд. перераб. и доп.-М.: Высшая шк., 1994. - 494 с.
2. Хирургическая стоматология /Под. ред. Т.Г. Горбустовой.2 - е изд. перераб. и доп.-М.: Медицина, 2001. - 687с.
3. Воробьев В. И. Организация диетотерапии в лeчeбнo-пpoфилaктичecких учреждениях. – М.: Медицина., 1983.
4. Воробьев В.И. Питание и здоровье. – М.: Медицина. 1990.
5. Доценко В.А., Бондарев Г.И., МартинчикА.Н. Организация лечебно-профилактического питания. – Л. Медицина. 1987.
6. Молчанов Г.И., Молчанова И.Л. и др. Питание – здоровье. – Ростов-на-Дону, 1993.
7. Эвенштейн З.М. Популярная диетология. – М.: Экономика, 1989
8. Матюхин З.П. и др. Пищевые продукты. – М.: 1987.
Тақырып: Бет-жақсүйек жарақаттану кезінде тамақтандырудың ерекшеліктері. Стоматологиялық патологиясы бар стационарлық науқастарға берілетін емдәм түрлері және сипаттамасы. Жақсүйек жарақатында берілетін № 1-ші немесе түтікпен берілетін емдәм. Жақсүйек жарақатында берілетін №2- ші емдәм. Ортақ емдәм.
Бет – жақсүйек жарақаттануы кезінде тағамның ауыз қуысы арқылы түсуі және қабылдауы қиындайды, не мүлде тоқтатайды. Науқастардағы үздіксіз ауру сезімі тағамға деген тәбетін төмендетеді, сол себептен науқастар тамақтан бас тартады, әлде тағамды шектейді. Науқастардың көпшілігі құнарлы және белокты тағамдарды ғана қабылдай алады, жеткілікті тағамтану сырқаттың асқынуы пайда болғанда, операциядан кейінгі уақытта асқынусыз өтуіне, сырқатың тезірек сауығуына қолайлы жағдай жасайды. Соған қарамастан, бет – жақсүйек жарақаттары бар науқастарда, көмірсулар мен белоктар және т.б., заттектер алмасуының жеткіліксіздігі пайда болады. Бұл жағдай науқастың организмінің иммундық қорғаныс қабілетін төмендетеді, ауыз қуысындағы жараның жазылуына кері әсерін тигізеді.
|
|
|
Жақсүйегі сынған науқастардың шайнау қызметінің бұзылуы себебінен, күнделікті тағамдарды қабылдау түгілі, жұту процесі де қиындайды. Жарақаттан кейінгі бірінші, екі – үш аптада науқастардың дене салмағы төмендейді, себебі сынған жақтарды 2-жақты қалыппен сүйек сынықтарын ұстау жағдайында, науқастар жартылай аштық күндерге үшырайды. Жақтың жарақаттануында ауыз қуысы, асқазан-ішек, бауыр және басқа да ас қорыту ағзаларының қызметтері бұзылуынан тамақтану тәртібі бұзылады. Жақ сынығы бар науқастарға толық физиологиялық және тиімді тамақтану тағайындалады.
|
|
|
Бет – жақсүйек жарақатануының жіктелуі.
Бет – жақсүйек жарақаттануы - механикалық, құрама, күю, ұсу деп бөлінеді. Механикалық жарақаттанулар төмендегідей жіктеледі:
- орналасқан орнына байланысты: тіл және беттің жұмсақ тіндерінің жарақаты, сілекей бездерінің, ірі нерв жүйесінің, ірі тамырлардың; сүйекттердің жарақаттануларына байланысты: жоғарғы және төменгі жақтардың, бет сүйегі мен мұрынның, екі және одан да көп сүйектердің жарақаттануларына бөлінеді.
- жарақаттың сипаттамасына байланысты: жанап өтуші, соқыр, тесіп өткен, ауыз қуысына еңген, ауыз қуысын тесіп өтпеген (соқыр жарақаттанулар), жоғарғы жақ сүйек, мұрының қуысына еңген және еңбеген;
- Жарақаттану механизміне байланысты: оқтың әсерінен: оқты, жарықшақты, әр-түрлі құралдарымен, оқтан басқа қарудан болған ашық және жабық жарақаттанулар деп бөлінеді.
|
|
|
Беттің жарақаттануына байланысты: оқшауланған жалғыз, оқшауланған бірнеше; жанамаласқан (үйлескен) оқшауланған (қосарласқан және бастауыш); жанамаласқан бірнеше (қосарласқан және бастаушы) болып бөлінеді.
Жанамаласқан (үйлескен) жарақат деп бір немесе бірнеше жарақаттаушы факторлардың әсерінен болған 2-ден көп анатомиялық аймақтың жарақаттауын айтамыз.
Құрама жарақат деп түрлі жарақаттаушы факторлардың әсерінен пайда болатын жарақатты айтамыз. Мысалы, механикалық жарақатану және жоғарғы температурадан пайда болған күйік.
Сынық - жартылай немесе бүтіндей сүйектің біртұтастығының бұзылуы. Сынық механикалық күштің әсерімен пайда болады. Бұл жағдайда сүйекпен бірге қоршаған жұмсақ тіндер де зақымданады.
Патологиялық және жарақаттанудың әсерінен пайда болатын сынықтар деп бөлінеді.
Бет – жақсүйек жарақаттануы бар науқастарға үш түрлі емдәм бар, олардың химиялық құрамы бірдей, бірақ консистенциясы жағынан айырмашылығы бар.
|
|
|
Жақсүйек жарақатында №1-ші (түтікті) емдәм.
Бірінші түтікті емдәмнің басқа тағамдардан айырмашылығы кілегей сияқты консистенциясымен өзгешеленеді. Жақтағы калыпты жіппен біріктіру үшін жақ аралық резиналы сақиналар тұрған кезінде №1-ші емдәмді толық емдеу процессі аяқталғанша қолданады. Жоғарыда айтып өтілген ауруларда шайнау және жұтыну қызметтері жоғарлады.
№1-ші (1т) немесе №2-ші (2т) түтікпен берілетін емдәмдерге тағамдар кілегей тәрізді консистенцияда дайындалады. Тағамды алдымен ет тартқыштан кейін електен өткізіп, қажеттілігіне қарай сумен, сүтпен, сорпамен сұйықталады. Тағамды науқастарға асқазан немесе дуоденалдық түтіктер арқылы ауыз немесе мұрын қуысына жібереді.
1т емдәм құрамы: 100г белок, 100г май, 400-450г көмірсулар, 3000-3200 ккал, 10 -12г ас тұз. Тағам калыпты температурада, тәулігіне 5-6 рет қабылданады. Бет – жақсүйек жарақаттануымен бірге қосарласып кездесетін асқазан - ішек ауруларында да 1т емдәмі қолданылады.
1т (түтікті) емдәм мәзірлік үлгісі.
Таңертеңгілік ас: сағат 9-да - сарымай, 2 уылжытып пісірілген жұмыртқа, жеміс киселі.
2-ші тәңертеңгілік ас: сағат 11-де - кілегей, итмұрын қайнатпасы.
Түскі ас: сағ.14-де - майда жарма сорпасы, піскен еттен жасалған суфле, сәбіз езбесі, жемісті дірілдек.
Бесіндік ас: сағ 16-да - сүт
Кешкі ас: сағ 19 да – сарымаймен сұйық сүтті ботқа, жемісті кисель.
2-ші кешкілік ас: сағ 22 – айран.
№2 түтікті емдәм бет – жақсүйек жарақатануы бар, бірақ асқазан және ішек қызметтері бұзылмаған науқастарда да қолданылады. Тағам үкпеленген, сұйық, зонд арқылы жеңіл өтетін болуы тиіс. Емдәм -100г белоктан, 100г майлардан, 400-450г көмірсулардан, 3000-3200 килокалориядан, 10 -12г ас тұзынан тұрады. Тағам тәулігіне 5 рет қабылданады.
Жақсүйек жарақатында берілетін №2 емдәм.
Жақсүйек жарақаттында берілетін № 2-ші емдәмнің консистенциясы қою қаймақ тәрізді болып сиппаталады. Бұл шайнау қызметі бұзылған, бірақ жұтыну қызметі сақталған науқастарға көрсетіледі. Жақсүйек жарақаттында берілетін № 2-ші емдәм жақ аралық қалыпты алған кезде, немесе сынықты остеосинтезден кейін қолданады.
Шайнау аппаратының орташа жарақаттануында №1 және №2 топ емдәмдер бірінші күннен, ал кең таралған жарақаттануда түтікпен емдеу керек. Жақсүйек емдәмі деп науқастарда шайнау қызметінің бұзылған, бірақ сору және жұту қызметі сақталған кезінде ұсынылады. Жақсүйек емдәмнің жимиялық және энергетикалық құндылығына №1 және №2 емдәміне ұқсас.
Жақсүйек жарақатануы тағаммен емдеудің негізгі ережелерін қатаң түрде сақтауымен сипаталады. Тағам механикалық және химиялық аялау принципінде дайындалуы қажет. Шырышты қабықпен рецепторлы аппаратқа тағамның механикалық әсері тағамның көлемі, оның консистенциясы, үкпеленген дәрежесіне, жылулық өңделу сипатына, тамақтағы тағамдық заттектердің санының әсерімен сипаталады. Механикалық аялаудың ерекшеліктері келесі көрсеткіштерден:
Механикалық аялау ескереді:
А) асқазан - ішек жолдарының шырышты қабығының механикалық тітіркенгендіргіш өнімдерін шығару немесе шектеу:
-қатты қабығы бар және құрылымы қаты өнімдерді (шалқан, тұрын, шалған, бұршақ, қарлыған, қарақат, жүзім, піспеген жемістер, жаңғақтар, өрескел тартылған ұн, қара нан, кебектер);
-өсімдік талшықтарымен бай (піспеген көкөністер және жеміс-жидектер, қырыққабат, алхорылар, өріктер, жеміс қағы- қара өрік, кептірілген өрік, инжир);
- дәнекер тінмен бай (сіңірлі ет, шеміршектер, құстың және балықтың терісі);
Б) арнайы аспаздық өңдеуді қолдануы қажет-үгу, езбе түрінде, жұмсарғанға дейін пісіру.
Химиялық аялау:
А) ас қорытатын секрециясын күшті тітіркендірушілерін шығару:
-экстрактивті заттармен бай өнімдерді (сорпаларды, тұздықтарды, қуырылған тамақтарды, саңырауқұлақтарды);
-эфирлі майлармен бай өнімдерді (татымдылықтар, кофе, какао, шоколад, шалқан, тұрын, шалғам, сарымсақ, пияз, қымыздық, желкек, қыша, аскөк);
- қара нанды, жаңа пісірмелерді, жаңғақтарды;
- қоюланған жеміс шырындарын, қою шайді, газдалған сусындарды;
Б) арнайы аспаздық өңдеу қолдану- пісіру, буға пісіру, бөктіру, суға ыстық сумен шайу.
Термиялық аялау ол-қажетті температураны сақтау: өршуде температура 30-40° шектерде, ремиссияда -20 және 50-60° аралығында,
№1 емдәм
Көрсеткіштері: сырқаттың ремиссия кезінде және асқазан мен ұлтабардың жарасы, созылмалы гастрит, жоғарғы және қалыпты секрециялы гастродуоденитте тағайындалады.
Тағайындау мақсаты: организмнің қажеттілігіне қарай толыққұнды белокт, витаминдермен қамтамасыз ету; асқазан-ішек ағзаларының сілемейлі қабығының, жараның репарациясын тездету, жара мен эрозияның жазылуы; гастродуоденалдық аймақтың сілемейлі қабығына қышқыл-пептидтер факторларының теріс әсерін азайту; асқазанда сөлдің шығуын күшейтетін қоздырғыштарды алып тастау, механикалық аялау және тамақты бөліп-бөліп ішу.
Жалпы сипаттамасы: Емдәмдегі белоктар, майлар, көмірсулар физиологиялық калыпты мөлшерде болуы қажет, механикалық, химиялық, термиялық тітіркенгіштерін шектеу, ас қорыту жолдарының және асқазанның сөл шығаруын барлық деңгейінде шектеу керек.
Аспаздық өндеуі: Тағам буға дайындалады, майдаланбаған немесе үкпелеген түрінде, езілген, жұмсақ болғанша өңдейді. Бұл азоттық шырсөлдік заттектерді шығаруды қамтамасыз етеді.
Тамақтану режимі: бөліп-бөліп, тәулігіне жылы түрінде 5-6 рет қабылдау керек.
Химиялық құрамы мен энергетикалық құндылығы – 100 -120г белоктан, 100-120г майлардан, 400-450г көмірсулардан, 3000-3500 килокалориядан, 8 –10г ас тұзынан, бос сұйықтық 1,5-2л аспауы керек.
№1 емдәмдегі ұсынылатын тағамдар және тамақтар.
Үкпеленген түрі.
Нан және нан өнімдері: бір күн бұрын пісірілген бидай наны, құрғақ бисквит, құрғақ печенье.
Көжелер: сүтті, жармалы, соның бәрі үкпеленген түрінде қолданылады. Қырыққабат берілмейді. Сүтте пісірілген кеспе немесе майдаланған вермишель. Әр-түрлі үкпеленген көкөністерден (сәбізден, картоптан, қызылшадан), тазаланған күнбағыс және сарымаймен араластырылған.
Еттен, құстан, балықтан дайындалған тағамдар: балықтың, еттің, құстың майсыз сорттары (сиыр еті, тауық, қоян, көксерке, нәлім, алабұға) суда және буда пісірілген, майдаланған түрінде қолданады.
Жармалардан тамақтар және гарнирлер: жармалар, макарон өнімдерінен дайындалған, үкпеленген сүтті ботқа (тары мен сұлыдан басқасы) будағы пудингтер, қайнатылған вермишель, майдаланған макарондар қолданылады.
Сүт, сүт өнімдері және олардан тағамдар: сиыр сүті, кілегей, жаңадан дайындалған тұщы ірімшікті тағамдар (суфле, тандырға пісірілген тамақ, ірімшікпен варениктер), қышқыл емес қаймақ.
Жұмыртқа: уылжытып пісірілген жұмыртқа, буда дайындалған омлет.
Майлар: Сарымайды тағам дайын болғанда қосады (қуырмайды), тазаланған күнбағыс майы (жақпаушылық болмаған жағдайда).
Жеміс-жидектер, тәттілер: жылумен өңделген, жеміс – жидектердің тәтті және піскен түрлері, бал, джем, жеміс – жидектердің тәтті түрлерінен дайындалған мұраппа, пастила, зефир, хош иісті эссенциясыз дайындалған мармелад.
Татымдықтар мен тұздықтар: сүтті тұздықтар, жемісті, аскөкті, ақжелекті (аз мөлшерде) татымдықтар.
Асарлық (закуска): ащы емес сыр.
Сусындар: Қою емес сүтті әлде кілегейлі шай, жемістер және жидектердің шырыны, 1/3 бөлегін қайнаған сумен араластырылған итмұрын және бидай кебегінің қайнатпасы.
Тағамдарды жұмсақ болғанша қайнатып, кейін оны үкпелеп, езеді.
№2 жақ емдәм мәзірінің үлгісі.
Таңертеңгілік ас: сағат 9-да - сарымай, буда пісірілген омлет, сәбіз- алма езбесі, шай қаймақпенен.
2-ші таңертеңгілік ас: сағат 11-де - айран.
Түскі ас: сағ.14-де – бауыр паштеті, еттің немесе тауықтың езбе-сорпасы, балықтың буда пісірілген рулеті, картоп езбесі, қаймақты тұздық, жемісті кисель.
Бесіндік ас: сағ 16-да – бисквит, итмұрын қайнатпасы.
Кешкі ас: сағ 19 да – жарым - жартылай сұйық күрішті ботқа, ірімшікті -алмалы пудинг жемісті тұздықпен, шай.
2-ші кешкілік ас: сағ 22 – айран
Ескерту: күн бойына 200г ақ нан, 30г қант,30г сарымай беріледі. Нан – науқастарға кептірілген түрінде, үкпеленгені сорпамен араластырған түрде шаймен, сүтпен, қайнатылған сумен беріледі.
Барлық өнімдерді жақсылап майдалап сорпамен араластырады. Сорпа арнайы консервіленген өнімдерден де дайындалады (тағамдық концентраттар, ұнтақ тәрізді қоспалардан, гомогенді консервілерден, энпиттерден).
Науқастың сынықтары біткенде, ортақ стол (15) белгіленеді.
Ортақ емдәм (№15 емдәм).
Көрсеткіштері: арнайы емдәмді қажет етпейтін науқастар және науқастардың кейбір сырқаттардан кейінгі сауығу кезеңіндегі күнделікті тамақтануға өту кезінде қолданады.
Тағайындау мақсаты: Стационар жағдайында әртүрлі, кұнды тамақтануымен қамтамасыз ету.
Жалпы сипаттамасы: емдәм физиологиялық толыққұнды, алуан түрлі тағамдармен құрамында белоктар, майлар, көмірсулар, витаминдер, минералдық заттар қалыпты мөлшерде болуы керек.
Аспаздық өндеуі: тағамдарды кулинарлық өңдеудің барлық түрі рұқсат етіледі.
Химиялық құрамы және энергетикалық құндылығы: 100г белок, 100г май, 400-450г көмірсулар, 12-15г ас тұзы, 1,5-2л сұйықтық. Бұл рационның салмағы-2,5-3,0 кг. Энергетикалық құндылығы 3000-3200 ккал.
Тамақтану режимі: тәулігіне 4-5 рет.
Тағамның жылулылығы -15оС төмен болмауы, ыстықтығы - 62оС аспауы керек.
Ұсынылған өнімдер: ақ және қара бидай наны, борщ, қызылша сорпасы, щи, тұздалған көкөністерден дайындалатын сорпа, окрошка, сүтті, көкөністі, көжелер, еттердің, балықтың қайнатпасымен дайындалған; еттен және балықтан дайындалған түрлі кулинарлық өңдеуден өткен, пісіп жетілмеген жемістермен көкөністер және термиялық өңдеуден өткен; түрлі жармалардан дайындалған тағамдар, макарон өнімдері, бұршақты; қайнатылған жұмыртқа және тағамдардағы жұмыртқа қосындысы, сүт және сүт өнімдері, сүт түрінде және тағамдардағы қоспалары, консервілер аз мөлшерде, көкөнісі және жемісті шырындар, итмұрын және бидай кебегінің қайнатпасы, ашытқының сусыны, шай, кофе, какао, квас, сарымай және өсімдік майлары.
Беруге болмайды: қыша, желкек, алкогольдік сусындар, қиын еритін мал майы, ет және балықтың майлы түрлері, қаз, үйрек.
Бір күндік мәзірдің үлгісі.
Тәңертеңгілік ас: қайнатылған шұжық, батыраңқы піскен қарақұмық ботқасы, сүтті кофе.
Түскі ас: көкөністі салат, бұршағы етпен бұқтырылған ет сүтті тұздықпен, картопты езбе, жеміс қақтарынан компот.
Бесіндік ас: Томаттың шырыны.
Кешкі ас: голубцы етпен және күрішпен қаймақ қосылған сүтті шай.
2-ші кешкілік ас: Айран
Күн бойына: ақ нан 200г, қара нан 150г, 30г сарымай, 30г қант.
Науқастарды күту өте маңызды орын алады. Күтім ортақ және арнайы болып бөлінеді. Ортақ күтім-жалпы гигиеналық шара болып, жүрек-қан тамыр және тыныс ағзаларының, асқазан-ішек ағзаларының, зәр шығару ағзаларының жұмысы бақылаудан өтеді.
Арнайы күтім-бұл ауыз қуысының күтімі болып табылады. Егер науқас ессіз жатқан болса, кем дегенде тәулігіне 2 рет тістерін және ауыз қуысының сілемейлі қабықтарын фурациллин, этакридин, перманганат калий ерітіндісімен сүртіп тұру керек. Өздері жүре алатын науқастар ауыз қуысының күтімін өздері өткізеді. Сол себепті қалып (шина) қолданған жағдайда ауыздың өзінен-өзі тазалануы бұзылады, соның үшін тәулігіне 8 –10 реттен артық ауыз қуысын тазалау қажет.
Дата добавления: 2019-02-13; просмотров: 235; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!