Кіреуке мен дентинді улау (травление)

Терапиялық стоматология бөлмесіндегі жұмыс орнын ұйымдастыру. Жұмысын ұйымдастыру, терапевтік стоматология офиске арналған жабдықтар мен құралдарТіс бөлмелер (терапевтік, хирургиялық, ортопедиялық, балалар, ортодонтиялық) негізгі стоматологиялық кафедрада 14 шаршы метр болуы тиіс. және 7 шаршы метр. Қосымша қатысуымен Қосымша әмбебап кафедрасы стоматологиялық құрылғы ауданы Кафедра 10 шаршы метрге дейін өсті. м.шкафтар биіктігі тиіс 3 м кем емес болуы мүмкін, және табиғи жарықтандыру тереңдігі аспауы тиіс 6 м. Қабырғалардың түсі мен медициналық кеңселерде секс көрсетуге жеңіл түсті болуы тиіс 40% (ақшыл жасыл, жосаның) кем емес. Бейтарап ақшыл ұр пайдалану ұсынылады түсі кемсітушілік шырышты дұрыс түс реңктері кедергі емес, мембраналар, тері, қан, тістері (табиғи және жасанды) қалпына келтіруші және протездеу материалдар. корпусын бітіргеннен Амальгамалар мүмкін пайдаланумен байланысты Терапиялық стоматология : мөрлерді, бірқатар ерекшеліктері бар · қабырғалары мен төбелері қосылған (кірпіш) немесе қайта жазылып (панель) сыланған кеңселер күкірт ұнтақ 5% ерітінді күшті сорбционды сынап буының байланыстыру үшін Құрастырмалы (күкіртті сынап) бір десорбция және боялған ұшыраған емес, Су негізді немесе мұнай негізіндегі бояулар; · subfloor линолеум астында сәйкес сынап ену қорғалуы тиіс талаптар дизайн санитариялық ережелер, жабдықтар, пайдалану, және жұмыс үшін арналған өндірістік нысандар, техникалық қызмет көрсету сынап, оның қосылыстары мен сынап толтырылған құрылғылар №780-69. Плиталар гажа, ДВП, қорғалмаған ағаш және басқа да кеуекті материалдар қамту үшін негіз ретінде пайдаланылмауы тиіс; талаптар Стоматолог кеңсе жабдығы. · Жабдық стоматологиялық клиника, кеңселер, кабинеттері, медициналық жабдық есеп карточкасы стоматологиялық жабдықтармен сәйкес жүзеге асырылады мекемелер. · Terapevticheskix жылы ортопедиялық және стоматологиялық кабинеттер үш артық емес орналасқан тиіс, міндетті бөлу жұмыс орындарын екі хирургиялық орындықтар қарағанда көп емес 1,5 м дейін дәрігерлер жабық бөлімдер. · Бар зерттеу табиғи жарық стоматологиялық креслолар орнатылған бір жолы жеңіл баланстық қабырғасының бойымен бір қатарда. · Жұмыс істеу үшін терапиялық бөлімшелерінде амальгамалы және полимерлік материалдар мен протездік стоматология мыналарды сай сорғышты болуы тиіс қойылатын талаптар: а) ашық тесік жұмыс автономды механикалық тартымы қамтамасыз етуі тиіс кабинет мөлшері 30x60 см ауа жылдамдығы 0,7 м/с кем емес; б) желдету шкафтың барлық облыстарынан келіп тиіс; б) ішкі беттері кабинет rtutenepronitsaemymi болуы тиіс; г) шкафтың қабат болуы тиіс Кемеге байланысты науадағы бағытында метріне 1-2 см ауытқу төгілген сынап тамшылардың қалпына келтіру; Кабинетте D) болуы тиіс сынап үшін тұзақ бар раковина, белгішесін монтаждалған; 2. Тістің қатты тіндерінің жейілуі, этиологиясы. Тістің қатты тіндерінің тамақ шайнау нәтижесінде қажалуы немесе физиологиялық қажалу - әрбір адамға тән үрдіс. Физиологиялық қажалуға алдымен тістердің шайнау төмпешіктері, тістеу қырлары, экватор тұсындағы жанасу аймақтары ұшырайды. Осының нәтижесінде алғаш тіс доғасы қалыптасқан кездегі азу тістер арасындағы нүктелі түйісу (точечный контакт) жазық түйісуге (плоскостной контакт)айналады. Физиологиялық қажалу уақытша және тұрақты тістемде де кездеседі. Жас ұлғайған сайын тістердің физиологиялық қажалуы үдей береді. Егер 30 жасқа дейін физиологиялық қажалу кіреукемен шектелсе, 40 жасқа жақындағанда дентин де қажалуға ұшырай бастайды және беті ашылуы нәтижесінде сарғыш түстенеді. Дентиннің қажалуы 50 жасқа қарай күшейе түседі. Жас 60-қа келгенде алдыңғы тістер қажалу нәтижесінде біраз қысқарады, азу тістердің шайнау төмпешіктері жойыла бастайды. 70 жаста тістердің қажалуы сауыт қуыстарына жақындауы мүмкін. Бұл кезде жаңа құрылған орынбасушы дентинмен толған сауыт қуысының контуры жақсы көріне бастайды, бірақ өзі ашылмайды. Физиологиялық қажалу ешқандай емдеу шараларын қажет етпейді. Тістердің қатты тіндерінің физиологиялық қажалуымен қатар, тіндердің жедел жойылуымен сипатталатын патологиялық қажалуы да кездесе береді және 11,8% құрайды. Азу тістердің шайнау төмпешіктерінің толық қажалуы және алдыңғы тістердің тістеу қырларының жартылай қажалуы әйелдерге қарағанда ер адамдарда жиі кездеседі және әйелдерде 22,7%, ал ерлерде 62,5% құрайды. Патологиялық немесе жедел қажалудың негізгі себептері- жергілікті ықпалдар (патологиялық тістем, кейбір тістерге шайнау күшінің көп түсуі, биік қойылған пломбылар, сапасыз дайындалған протездер, кәсіби мамандық жағдайының зиянды әсерлері) және тістің қатты тіндерінің құрылымдық тұрғыдан толыққанды дамымауы. Тік тістем (прямой прикус) кезінде барлық азу тістердің шайнау төмпешіктері мен алдыңғы тістердің тістеу қырлары қажалады (13-сурет). Мұндай кезде 35-40 жас арасында күрек тістердің ұзындығы 1/3-1/2 бөлігіне қысқарады. Олардың тістеу қырлары жазық алаңға немесе жиектері қырлы ойықтарға айналады. Беті ашылған дентин одан әрі тезірек қажала бастайды. Мұның өзі беттің төменгі бөлігінің кішіреюіне, екі езуде қатпарлардың пайда болуына әкеліп соғады және төмендеген тістем синдромына тән (синдром сниженного прикуса) төменгі жақ – шықшыт буынында өзгерістер дамып, оның нәтижесі ретінде ауыз кілегейлі қабығында ысып-күю, шаншу, ауыру сезімдері, нашар есту, құлақ шуылы сияқты белгілер дами бастайды. 3. Тіс тастарын механикалық жолмен алу дегеніміз не қолданылатын құрал-саймандар. Тісті шөгінділерден тазалау ауыз кілегей қабығы мен пародонт ауруларын емдеудің алғашқы және тиімді кезеңі болып саналады. Дегенмен көптеген дәрігер-стоматологтар бұл емдеу шараларының мәнімен маңызын түсіне бермейді және ауыздың мамандық гигиеналық әдістерін жүзеге асырмайды. «Ауыздың мамандық гигиенасы (профессиональная гигиена полости рта)» термині тістердің барлық беттерінен, қызылиек және пародонтальдық қалталардан жұмсақ және қатты тіс шөгінділерін алып, тістер мен қызылиекті антисептикалық ертінділермен өңдеу сияқты шараларды қамтиды. Жұмсақ шөгінділерді немесе қақаты (налет) сутегінің асқын тотығының 1-3% ертіндісімен немесе марганецқышқылды калийдің 0,05% ертіндісімен суланған антымен сүрту арқылы, болмаса аршығышпен (экскаватор) қырып алады. Тіс бетіне жақсы бекіген жұмсақ шөгіндіні және шылым шегушілер қағын аршығыштың көмегімен алып, соңынан тістерді арнаулы ағартушы қойыртпақтармен (пастел) щетканың, резіңке шәшкелердің, полирлердің көмегімен тазалайды. «Септодонт» фирмасы кремнезем негізінде абразивті қойыртпақтар «Detartrine» цирконий оксиді және иондалған фтор негізінде «Detartrine fluorec» ұнтақталған кремнезем және цирконий негізінде «Detarrine Z» қойыртпақтарын шығарады. Соңғы уақытқа дейін стоматологияда тіс тасын алудың механикалық әдіс қолданылады. Ол үшін әртүрлі өлшемді және пішінде экскаваторлар (аршығыштар), ілмектер (крючки), кіреуке пышақтары, кюретаждық қасықшалар, Грейси кюреткалары, орақ пішінді скалерлер, рашпильдер, имплакерлер, пародонтологиялық пышақтар. Визион кюрветтері қолданылады. Тіс тасын алған кезде төмендегі ережелер сақталуы тиіс: 1) барлық аспаптар жеткілікті зарасыздандырылуы керек; 2) тіс тасын алар алдында емдеу жүргізілетін аймақты (тістер беті, қызылиек) сутегінің 1-2% асқын тотығының, 2-3 % иодтың спиртті ертінділерімен өңдеу керек. 3) Тіс тасын алушы аспапты қатты қозғауға болмайды, оны еркін тасты қыра немесе рычагты қимылмен қозғау керек. 4) Аршығышты немесе басқа аспапты ұстап тұрған қол көрші тістерге немесе науқастың иегіне тіреліп бекітілуі қажет (аспапты тайдырып алып, жұмсақ тіндерді жарақаттамау үшін). 5) Қозғалмалы тістерді солқолдың саусақтарымен ұстап бекітеді. 6) Тас алатын аспапты тастың жиегі астына жіберіп, сындыра отырып алады. 7) Дәрігер-стоматолог көздерін арнаулы көзілдірікпен қорғайды (тас ұсақтары көзге түспеу үшін). Тіс тасын тиімділікпен алу үшін, ең алдымен қызылиекүсті тіс тасын тістің алдыңғы бетінен (ерін және ұрт), одан кейін жанасу беттерінен, ең соңында тіл-таңдай беттерінен алады. Осыдан кейін ғана қызылиекасты тасын алып, пародонтальдық қалталар грануляциялық тіннін тазартады. Тістерді тіс тасынан мұқият тазалау және көп күш жұмсамау үшін, дәрігер-стоматолог науқасқа байланысты белгілі бір орын таңдап алу керек. І – дәрігер науқастың алдында жайғасады, 13 12 11 21 22 23 тістердің барлық беттері, сол жақ азу тістердің тіл жақ беттері, оң жақ азу тістердің ұрт жақ беттері өңделеді. ІІ – дәрігер науқастың артына жайғасады, 43 42 41 31 32 33 тістердің барлық беттерін өңдейді; ІІІ – дәрігер науқастың сыртында, емдеушінің басы оңға бұрылған. Жоғарғы және төменгі солжақ кіші және үлкен азу тістердің ұртжақ беттері, жоғарғы оңжақ кіші-үлкен азу тістердің таңдай беттері, төменгі оңжақ кіші-үлкен азу тістерінің тілжақ беттері өңделеді. IV – дәрігер науқастың сыртында, емдеушінің басы солға бұрылған, жоғарғы оңжақ кіші-үлкен азу тістердің ұртжақ, жоғарғы солжақ кіші-үлкен азу тістердің таңдайжақ беттері өңделеді. Қызылиекасты тасы толық алынуы керек және оның толық алынуын сүңгінің көмегімен анықтайды. Тастан толық тазарған тістің түбір беттері тегіс және қатты болып келеді. Қызылиекасты тастарын алу үшін қазіргі кезде арнаулы әртүрлі пішінді айналмалы аспаптар шығарыла бастады. Тіс тасын ультрадыбыстың көмегімен де алуға болады. Ол үшін арнаулы ұштықтары бар аппараттар қолданылады. Тіс тасын ультрадыбысты аппаратпен алған кезде төменгі ережелерді сақтау керек: 1) аспаптың ұшын тіс өсіне тік қоюға болмайды; 2) тіс бетіне қатты қысым көрсетілмеуі керек; 3) аппаратпен сусыз жұмыс істеуге болмайды. Себебі, белгілі қысыммен берілген су шоғыры ультрадыбыстың әсерінен тербелісті қозғалыс жасап, дыбыспен бірлесе отырып қатты тіс тасын бөлшектеп, ұшырады. 4. Сына тәрізді ақау жайлы түсінік, этиологиясы. Сына тәрізді тістер жоқтығы қандай, тіс дәрігерлерінің айтуынша, сезімталдықты осындай болмауына алғышарты сына тәрізді тіс эмаль болып өте кең тараған. Бұл не? Бұл десен жақын емес кариозные тіс жоғалту, сына тәрізді. Ең жай кескіштің, азу және Премоляры тіс сыртқы жағын тазаланды. Кейде көрген және аурудың ең қиын түрі, өшіріліп сыртқы тіс эмаль беті, сонымен қатар ішкі ғана емес,. кеңістік Бұл болмауы кариес зардап шеккен, сондай-ақ түсті өзгерісі тек оның пигментация туралы айтып, ал бұл тістің (дентин) ең истирание терең қабаты қолданылады емес. ыстық және салқын тағам, әр түрлі қарқындылығы деңгейі түсіргенде Бұл науқастар дәстүрлі ауырсыну шағымданады қойды. Кейбір imeyutvseshansy ауырсыну салқын ауаның тіпті деммен жұту пайда болады. Әрине, бәрі адамдардың сезімталдық осындай жоқ шекті деңгейіне байланысты. Кейде шағын болуы, бірақ бастап жетіспеушілігі, тұрақты және қуатты ауыруды қуаттандыру болады. Ал эмаль үлкен болмауына қарсы дентин қазірдің өзінде стоматолог көрілген кезде ғана қабаты тәжірибелі және анықталған мүмкін емес әсер етеді. Бұл аурудың сына себептері болмаған себептері соңына дейін зерттелген емес, зерттеу созылды, бірақ ол деп саналады: негізгі факторлар аузына түрлі дұрыс окклюзия бар. халықтың 90% көрген көп немесе аз дәрежеде Бұл патологиялық өзгерістер. Тіпті кішкентай тістеу конфигурациясымен шайнау актісінде биомеханикасы өзгертеді, тіс туралы шамадан біркелкі бөлінеді бар. Бұл мойны аймақтағы, сондай-ақ, келесі жылы мен сына тәрізді қате қалыптастыруға микротрещин және mikroskolov эмаль vosobennosti қалыптастыру әкеледі. Екінші фактор — тістері өте қиын щеткамен тазалау үшін пайдаланылатын, сондай-ақ иесі тазалау ғана көлденең бағытта жеткізіледі. Кейбір тіс сына тәрізді ақау қалыптастыру көзделген нұсқасына ұстанады, бірақ ол қазір күмән жатыр. Шынында да, pochtivse скраб тістері ғана көлденең бағыт қолдану, дұрыс емес болып табылады, бірақ ол көпшілік болмауына шыққан әкеп соқпайды. Бұл теорияның растау ретінде сол жақ оң жақ түймешікпен правшей жылы сына кемшіліктерді қалыптастыру екенін, және сол жақ-правшей алдында дәлелдемелер келтірді. Әрбір жағдайда, осы нұсқасы қатысуын артықшылығы бар. Үшінші — жаман ауызша гигиенасы. жаман тістері бар тазалау кезінде, әсіресе мойны өңірде және тіс арасындағы жинайды жұмсақ жабындының үлкен саны болып табылады. Оның мүшелері оны деминерализованной, тістің эмаль әрекет, (400-ден вирустар мен бактериялардың 1000 түрлерге) түрлі организмдер келеді. Бұл оның тұтқырлығы анықтайды минералдар деп қысқарды санын, тіс эмаль ретпен, әсіресе кальций, білдіреді. Сондай-ақ, ауыз қуысының нашар гигиенасы гингивит және периодонтит шыққан әкелуі мүмкін. Қашан осы аурулар тіс эмаль және сына тәрізді тапшылығы қалыптастыру кальций алдағы шаймалау әкелуі мүмкін су гам құрамын өзгерту сабақтарының. тіс ақау жылы сына болуы, қолайсыздық және жағымсыз сезімдер көп әкеледі. түсіргенде азық-түлік салқын жігіт ауыр сезім тексереді, бірақ тіс эстетикалық мүлік vtomzheduhe қиындатты деп осы ғана емес,. ең терең процесі жеткізеді мойны облысы, алқап V-тәрізді (vremyaotvremeni қара түсті), жылы. сына болмауы Қазіргі тіс дәрігерлері емдік әдістері осы аурудың nekotoroekolichestvo схемалары айығуды құрылды. Негізгі міндеттері тіс сезімталдығы жою бағытталған және оның эстетикасын жалғастыру жатыр. шағын сына тәрізді және уақытша тіс сезімталдығы бар жоқтығы болса, онда, әрине, remineralizes терапия сай болады. сезімталдығын төмендету тіс арнайы шешімдер, Бұл өңдеу. төтенше зор уақыт дәлелденген өнім эмаль germitiziruyuschy өтімділіктің, сұйықтық 2-сауыттардағы тұратын. Бірінші шешім — кальций гидроксиді — фтор, мыс иондарының және кальций бар магний Силикат, 2-ші болып табылады. фтор иондары эмаль деминерализации алдын алу және кальций гидроксиді төмендеуі сезімталдығы көмектеседі. тіс, сына тәрізді зор жетіспеушілігін бар ұзақ және ең сезімтал тұрақты ыңғайсыздық жеткізеді болса, емшілік терапиялық әдісін пайдаланыңыз. Жатыр мойны облысында қазірдің өзінде қолда бар кемістігі қуыстарын қалыптастыру тоқтатады композициялық материалдан жасалған мөрі, анықтауға рұқсат етіледі. дәрігер, осы рет тістерін сақтауға және соңғы ескі салмалары алмастырылуын құруға қиыстыру міндетті. Сіз сондай-ақ назарға десен жақындығы қабылдау қажет. мөр саласындағы десен қабыну әкелуі мүмкін тітіркендіргіш моменті, болған жоқ нависающие жиектері, болуы талап етілмейді. эстетикалық қасиеттерін жақсарту үшін өте үлкен кемшілігі бар сына тәрізді тіс эмаль үлкен болмауы тіс зертханада немесе «Ceres» шығаратын керамикалық фанерадан әзірлеу, пайдалануға рұқсат етіледі. Алдын алу Науқастар болмауы тістері, сына тәрізді эмаль кемшіліктерді қалыптастыру үрдісі тістері сына, тіс ағартатын әсері бар тіс пастасын қолдану және негізгі ережелерін ұстануға емес ұсынылады: сіздің тістері щеткамен кезде тістің мойнынан шетіне, щетка сыпыру қозғалыстар істеу; орта қаттылық щеткамен қолдануға; сезімтал тіс арналған тістер тіс пастасы щеткамен; шағын ақауы бар тірі реминерализации терапия; емдейтін уақыт сына тәрізді ақаулар пайда болады. 5. Гипоплазия және оның этиологиясы. Гипоплазия - тістің қатты тіндерінің толық дамымағаныЭтиологиясы – іштегі нәрестенің организмінде минералды және ақуызды зат алмасу процесстерінің бұзылуынан тістің ұрығында метаболикалық ұрдістері де бұзылады – сүт тістерінің гипоплазиясы; ал егер 5 жасқа дейін балада – тұрақты тістердің гипоплазиясы. Энамелобласттармен кіреукенің қалыптасуы бұзылғаннан кейін және кіреуке призамларының минералдану үрдісі бұзылғаннан кейін пайда болады. Этиопатогенез гипоплазии Энамелобласттары өлген болса немесе кіреуке толығымен дамымаған кезінде кіреуке орнына келмейді. Жұйелі гипоплазия кезіде барлық тістердің немесе бір уақытта қалыптасатын тістердің кіреукесінің құрылымы бұзылады. Жүйелі гипоплазияға кейбір дәрі-дәрмектер әкелу мүмкін (мыс. тетрациклин). Этиопатогенез гипоплазии Рахитпен, жедел жұқпалы аурулармен, ішек-асқазан ауруларымен, токсикалық диспепсиямен, эндокринды жүйесінің ауруларымен, туа бітетін мерез аурулармен аурған балаларда байқалады. Гипоплазияның жүйесі жүйелі (жалпы) гипоплазия – ұрықтарының минерализациясы бір уақытта өтетін тістерде кездеседі жергілікті гипоплазия – бір тісте кездесу мүмкін (мыс. Сүт тістің созылмалы периодонт қабынуы тұрақты тістің гипоплазиясына әкеледі). Жүйелі гипоплазияның клиникалық түрлері 1) кіреукенің түсінің өзгеруі; 2) кіреукенің толығымен дамымауы; 3) кіреукенің жоғы. кіреукенің түсінің өзгеруі тістердің вестибулярлы жағында симметриялық орналасқан ақ түсті дақтар - «бор тәрізді» түрі, - ауру сезім жоқ, - кіреукенің беті тегіс, жылтыр, бояқтармен боялмайды, - дақ өмір бойы өзгермейді. кіреукенің толығымен дамымауы - кіреукенің беті толқын тәрізді, нүктелі және жүлгелі (бороздчатая) - толқын тәрізді өзгерістер кептіргеннен кейін байқалады - жүлгелі түрі кезінде кіреукенің бетінде бір немесе бірнеше сайлар болу мүмкін. Егер тіс саутында көп жүлгелер болса, онда «сатылы» («лестничная») түрі деп атайды. - кіреукенің бұтіндігі бұзылмайды. кіреукенің жоғы (аплазия) — ең ауыр түрі, сирек кездеседі. - эстетикалық дефект, - ыстықтан, қышқылдан, механикалық тітіркендіргіштерден ауру сезім пайда болу мүмкін. кіреукенің жоғы (аплазия) — ең ауыр түрі, сирек кездеседі. - эстетикалық дефект, - ыстықтан, қышқылдан, механикалық тітіркендіргіштерден ауру сезім пайда болу мүмкін. Жүйелі гипоплазии Гетчинсон тістер (туа бітетін мерез ауру) – күрек тістердің пішіні күбі тәрізді (бочкообразная) немесе бұрағыш тәрізді (отверткообразная), кесу қырында жарты ай ойындысы бар (полулунная вырезка); Фурнье тістер – күрек тістердің пішіні күбі тәрізді немесе бұрағыш тәрізді, бірақ кесу қырында жарты ай ойындысы жоқ. Гетчинсон мен Фурнье тістер туа бітетін мерез ауруның триадасына кіреді: паренхиматозды кератит; туа бітетін кереңдік; Гетчинсон тістер. Бірақ, лепрамен (проказа) ауратын науқастарда да кездесу мүмкін. Пфлюгер тістер (туа бітетін мерез ауру) – бірінші үлкен азу тістер конус тәрізді, шайнау беті мойын бөлігімен салыстырғанда кіші. Төмпешіктері дамымаған. «Тетрациклин» тістер - түсі өзгереді, қоңыр түсті көлденең сызықтар, - тіс тіндерінің минерализация және қалыптасу кезінде тетрациклин қатарының антибиотиктерін қабылдау. 6. Тісжегі қуыстарын егеп тазалаудың негізгі қағидалары. Барлық тісжегі қуыстарын егеп-тазалаған кезде ұстанатын ережелер: · қуыстың табаны мен бүйір қабырғалары арасындағы бұрыш тік (90º) болуы қажет; · көрші қабырғалар арасындағы бұрыш тік (90º) немесе доғал (120º), толығырақ айтқанда өте анық болу керек; · қабырғалары мен жиегі және табаны тегіс және жазық (ровный и гладкий) болу керек. Тек терең тісжегінің табанын өңдеген кезде бұл ереже сақталмауы мүмкін. Өйткені табанға жақын орналасқан ұлпаны ашып алмау үшін табанын кейде ойыс немесе дөңес (тісжегі қуысының орналасу ерекшелігіне байланысты) етіп қалыптастырады. Қазіргі кезде тісжегі қуысын егеп тазалау үшін бордың (бұрғының) бір минуттік айналысына әртүрлі жылдамдық беретін баяу айналымды (10000-30000- дейін) микромоторлық және өте жоғары айналымды (3000000) турбиналы ұштықтар қолданылады. Олармен жұмыс істеу дәрігерден үлкен біліктілікті және шеберлікті қажет етеді. Тісжегі қуысын егеп-тазалаудың әрбір кезеңін орындағанда оларды тиімді қолдану керек. Мысалы, тісжегі қуысын ашу, пішін беру кезінде турбиналық ұштықпен, ал жұмсарған дентинді алу, терең қуыстың табанын өңдеу кезінде баяуырақ айналатын ұштықпен жұмыс істеген тиімді. Егеп-тазаланған тісжегі қуыстарының пішіні бес класқа байланысты әртүрлі болады. 7. Тіс формулаларының түрлері. 45. Ятрогенді және жұқпалы аурулардың алдын алу. Ятрогения термині гректің iatros-дәрігер,genes- туғызылған, яғни дәрігер арласуымен болған деген мағынаны білдіреді. Ятрогенді ауру деп- дәрігердің абайсыз айтылған сөзі мен іс-әрекеті нәтижесінен науқастың психикасына жағымсыз әсерін айтамыз. Англия-Американдық сөздіктерде ятрогения анықтамасына психикалық бұзылысты ғана емес,сонымен қоса соматикалық бұзылыстарды қосады, ол дәрігер қызметінің кезеңін анықтайды. Науқас байқаусыздан осы ятрогендік жағдайдың көмекшісі болуы мүмкін. 1. Диагностика кезеңінде мына жағдай үшін: - өз жағдайын бағалай алмау немесе бағалауға зауқы болмау; - әдейі жалған симптомдарды көрсетуі; - бар аурулары туралы мәліметтерін жасыру. 2. Шешім шығару кезеңінде: - кеңес алудан,қосымша зерттеу әдістерінен бас тарту; - дәрігерге өз ойын тықпалау; - жақсы дәрігер іздестіру. 3. Емдеу кезеңінде: - өзін-өзі емдеу жүргізу,тағайындалуларды дұрыс орындамау; - емделуден бас тарту. 46. Құрал саймандарды залалсыздандырудан алдыңғы өңдеу және оны бақылау. Қолданғын құрал – саймандар - әрбір науқастан соң зарарсыздандырылып, залалсыздандырудан алдынғы өндеуден өткізіліп, кейіннен залалсыздандырылады. Бұл іс шаралар кешені құрал-саймандарда ақуыз, май, механикалық ластану мен дәрі-дәрмек қалдықтарынан тазарту үшін жасалады. Соңғы кездерде зарарсыздандыру мен залалсыздандырудан алдынғы өндеуден өткізу бір уақытта өткізуге болатын дезинфектантардан қолданылады. І кезең. Құрал-саймандарды, көзге көрінетін қан, дәрі, пломбалық материалдан тазалау үшін дезинфектант құйылған ыдыста механикалық жолмен жуып-тазалап аламыз. Механикалық өндеуден өткізілген құрал-саймандарды дезинфектант салынған 2 ыдысқа 1 сағатка салып жібітіп қоямыз. Құрал-саймандар 2- ыдыстан алынып, ағын суда шайылып алынады. ІІ кезең. Алдын жуу ерітіндісін дайындап аламыз. Жуатын ерітіндінің құрамы: 1 литр жуатын ерітінді дайындау үшін 5 грамм жуатын ұнтақ + 20 мл. 33% пергидроль + 975 мл су құямыз. Құрал саймандар 50-60 градусқа дейін ысытылған ерітіндіге 15 минутқа салып жібітіледі. Шүберекпен әр бір құралды ысқалап жуамыз. ІІІ кезең. Кейін 3-6 минут ағын суда шайылады. IV кезең. Бүркелген қаңға азопирам сынамасы қойылады. Егер нәтиже оң болса құрал-саймандар қайта ІІ кезенге қайтарылап жалғастырылады. Егер нәтиже теріс болса , онда жуатын ерітінді қалдығын анықтау үшін фенолфталеин сынамасы қойылады. Егер нәтиже оң болса қайтадан ағын суда шайылады. V кезең. Теріс нәтиже болғанда олар дистилденген суда 10 минут қайнатылады. VI кезең. Құрал-саймандар құрғақтық шкафында кептіріліп, жиылып, залалсыздандыруға жіберіледі.

Азопирам сынамасы.

Ерітіндіні дайындау: 100 мл ерітінді әзірлеу үшін 10 гр амидопирин және 0,5 грамм анилиннің тұзды қышқылын өлшеп аламыз. Құрғақ ыдыста араластырып 100 мл-ге дейін 95 % этил спиртін құямыз.

Дайын ерітіндіні аузы тығыз жабылып +4 гр –та тоңазытқышта 2 айға дейін сақтауға болады. Жұмысшы ерітінді дайындау үшін дайын ерітінді мен 3 % сутегі асқын тотығын тең мөлшерде араластырамыз.

Сынама қою үшін құрал-саймандар ға 2-3 тамшы реактив тамызылады не мақта ерітіндіге малынып, онымен сүртіледі. Егер құрал-саймандарда қан қалдығы болса ол 1-1,5 минут уақыттың өзінде сия-көк түске енеді.

Фенолфталейн сынамасы

Құрал-саймандарға 2-3 тамшы 1% фенолфталеиннің спиртті ерітіндісін тамызамыз не мақта тампонды сулап сүртеміз. Аш қызыл түске енсе, онда құрал-саймандарда жуатын ерітінді қалдығы қалған болғаны. Мұнда олар қайта ағын суда шайылады.

Медициналық құрал-саймандарды залалсыздандыру (стерилизация)

Залалсыздандырудын бірнеше түрлері бар.

1.Физикалық әдістермен залалсыздандыру:

а) қыздырылған ауа арқылы залалсыздандыру. Ол құрғактық шкафында 180 градус С да 60 минут, ал 160 градус С да -150 минут ұстаймыз.

б) бумен залалсыздандыру. Ол автоклавтарда 132 градус С да 2 атм. қысымда 20 минут, 120 градус С да 1,5 атм. қысымен 45 минут жасалады.

Қыздырылған шарлар ортасында залалсыздандыру - эндодонтиялық құрал-саймандарды гласпереленді залалсыздандыру шкафында жасалады.

Қайнату қазіргі кезде кем қолданылады. Құрал-саймандар тез істен шығады. Ол стерилизаторда дистилденген суға толығымен батырылып 45 мин. қайнату арқылы орындалады.

Бумен залалсыздандыру.

Залалсыздандыру тәртібі			Қолдану орны	Залалсыздандырылған заттарды сақтау мерзімі
Автоклавтағы бу қысымы	Автоклавтағы температура	Автоклавтау уақыты	Қолдану орны	Залалсыздандырылған заттарды сақтау мерзімі
2,0 атм	132 гр	20 мин	Коррозияға ұшырамайтын металлдан жасалған құралдар, шыныдан, резеңкеден, таңу материалдары	Фильтрсіз биксте 3 тәулік, фильтрлі биксте 20 тәулік
1,1атм	120 гр	45 мин	Резеңке, латекс, полимер материалдар үшін	Фильтрсіз биксте 3 тәулік, фильтрлі биксте 20 тәулік

2. Құрғақ қыздыру шкафында залалсыздандыру

Залалсыздандыру режимі

Қолдану орны

Залалсыздандырылған заттарды сақтау мерзімі

Камерадағы температура

Залалсыздандыру уақыты

180 гр 160 гр

60 мин 150 мин

Металлдан, шыныдан, және силиконды резеңкеден жасалған заттар

Орамы бұзылмаса 3 тәулік, орамы болмаса залалсыздандырудан кейін бірден қолданылады

3. Химиялық препараттармен залалсыздандыру

Химиялық препарат

Заласыздандыру режимі

Қолданылу орны

температурасы

экспозициясы

6% сутегі асқын тотығы Дезоксон -1

18 гр 50 гр 18 градустан кем емес

360 мин 180 мин 45 мин

Полимерлі материалдан, резеңкеден, шыныдан, тат баспайтын материалдан жасалған заттар

Құрғақ қыздыру шкафында және автоклавта залалсыздандыру сапасын бақылау үшін қолданатын химиялық заттар

Залалсыздандыру тәсілі	Залалсыздандыру уақыты мен қызуы	Химиялық заттар	Заттадың еру температурасы
Автоклавтау	132 гр – 20 мин 120 гр – 45 мин	Мочевина Манноза Фенацитин Бензой қышқылы Нафтол	132 гр С 132 гр С 124-136 гр С 120 гр С 123 гр С
Құрғақ қыздыру шкафы	160 гр-150 мин 180 гр- 60 мин	Стрептоцид Салицил қышқылы Арабиноза Сульфацил қышқылы Тиомочевина Янтар қышқылы	164 гр С 159 гр С 158 гр С 180 гр С 182 гр С 184 гр С 192 гр С

47. Құралдармен стоматологиялық қондарғылардың күтімі, қауіпсіздік техникасы.

Стоматологиялық бөлменің материалдары мен жабдықталуы

1.Пломбалық материалдар:

- композициялық пломбалық материалдар: химиялық және жарықпен қататын макро және микротолықтырғыштармен, наногибридті, гибридті, компомерлер т.б. пломбалар;

- цементтер: силикат цемент, фосфат цемент, стеклоиономер цемент, мырыш фосфатты цемент, силикофосфат цемент, бактериоцид цемент, поликарбоксилат цемент, полимер цементтер;

- амальгамалар: мыс және күміс;

- арналарға арналған пломбалық материалдар: цементтер, штифтер, гуттаперча, сықпалар;

- уақытша пломбалық материалдар: дентин сықпасы, дентин ұнтағы, темпо, темпопро;

- пластмассалар: норакрил, акрилоксид.

2.Аппараттар мен приборлар:

- автоклав;

- құрғақ қыздыру шкафы;

- аквадистилятор;

- терапиялық стоматологиялық құрал-саймандар жиынтығы: лоток, стоматологиялық айна, зонд, пинцет, шпатель, тегістегіш, нығыздағыш;

- стоматологиялық құрылғы – бормашина: микромоторлы ұштық, турбиналы ұштық, сілекей сорғыш үшін ұштық, ауа мен су үшін пистолет;

- эндодонтиялық құрал- саймандар: ұлпажұлғыш, түбір инесі, арна толтырғыш, К-файл, К-риммер, конденсерлер, дрильборлар, Н-файл;

- полимеризация жасайтын лампа;

- кесетін құрал-саймандар: қатты балқытылған металлдан жасалған борлар, алмазды борлар, полирлер, финирлер, сепарациялық диск, қайшы т.б.

- бір рет қолданылатын материалдар: шприцтер мен инелер, бет перде, биалай, қағаз алжапқыштар, сүлгілер, таңу материалдары, шпательдер;

- карпульді шприц;

- залалсыздандырылған құрал- саймандар үшін үстел;

- бактерицидті шам;

- тіс тастарын алуға арналған құрал-саймандар жиынтығы;

- бикс;

- педальді шелек;

- спиртовка;

- дәрі-дәрмектер үшін үстел;

- зарарсыздандыру ерітінділері, ыдыстар;

- дәрі- дәрмектер үшін шкаф;

48. Ауыз қуысының шарышты қабатының анатомиялық -физиологиялық ерекшеліктері.

Ауыз қуысы шырышты қабығының құрылысы.

Ауыз қуысы, (cavіtas orіs) ас қорыту жүйесінің бастапқы бөлімі болып табылады, ауыз қуысында тамақ майдаланады, сілекей бездерімен араласып, жұтқыншаққа бағытталады. Ауыз қуысы ауыздың кіре берісінен (vestіbulum orіs) және меншікті ауыз қуысынан, (cavіtas orіs proprіa) тұрады.

Ауыз кіре берісі: сыртқы жағынан ерін және ұртпен, ішкі жағынан тістермен шектелетін саңылау тәрізді қуыс.

Ауыздың кіреберісі ауыз саңылауы арқылы сыртқы ортамен байланысады. Ауыз саңылауы (rіma orіs) жоғарғы және төменгі жақтарынан еріндермен (labіum) шектеледі. Еріннің негізін ауыздың дөңгелек бұлшықеті түзеді. Еріннің сыртқы беті терімен қапталады, ішкі жағы шырышты қабықпен қапталады, ал аралық бөлігі түлемейтін эпителийден тұратын терімен қапталады.

Жоғарғы және төменгі еріннің қиылысатын жерін езу деп атайды. Жоғарғы еріннің сыртқы бетінде мұрын-ерін жүлгесі, ал төменгі еріннің сыртқы бетінде иек-ерін жүлгесі орналасады. Ал еріндердің ішкі бетінің орта тұсында жоғарғы және төменгі ерін үзеңгілері болады.

Ұрт (bucсаe) сыртқы жағы терімен және ішкі жағы шырышты қабықпен қапталады. Негізін ұрт бұлшықеттері түзеді. Ұрт бұлшықеті мен терінің арасында майлы дене орналасады. Ұрт бұлшықетін екінші үлкен азу тіс тұсында шықшыт безінің өзегі тесіп өтіп, ауыз кіре берісіне ашылады. Ұрттың терісі жұқа болады, онда тері және май бездері және шаш фолликулалары көптеп орналасады.

Ұрттың ішкі беткейі.

1 — май бездері; 2 — құлақмаңы сілекей безінің емізікшесі; 3 — қанаттыжақ қатпары; 4 — қанаттыжақ жүлгесі; 5 — таңдай тілшесі; 6 — тіл; 7 — жұтқыншақ; 8 — таңдай бадамшасы.

Ұрттың шырышты қабығы еріннің шырышты қабығының жалғасы болып табылады да, құрылысы оған өте ұқсас болып келеді. Оны гликогенге бай көпқпбатты мүйізгектенбейтін эпителидің қалың пласты жабады. Шырышты қабығының меншікті табақшасы әр түрлі көлемдегі бүртіктерді түзіп, эластикалық талшықтарға бай тығыз дәнекер тіннен тұрады. Ол еш шекарасыз шырыш асты негізге өтіп, оның талшықтарының шоғыры ұрт бұлшықетінің бұлшықет аралық дәнекер тінмен бірігіп кетеді. Бұл ұрт шырышты қабығының тегістігі мен серпінділігін анықтайды. Ұрттың шырыш асты негізінде майлы тін аралықтары мен аралас түрдегі ұсақ шырышты бездері орналасады. Тістердің қабысу деңгейінде орналасқан ұрттың шырышты қабығы оның басқа бөліктерінен ерекшеленеді. Бұл жердің эптелийі жиі мүйізденеді, шырышты бездер болмайды, бірақ еріннің қызыл жиегінде болатындай майлы бездердің түрлері жиі кездеседі. Жаңа тұған нәрестелердің ұртында бұл аймақ көбінесе еріннің қызыл жиегіндегідей эпителиальды өсінді – бүрлермен жабылған.

Ауыз қуысы түбі және ерін мен ұрттың өтпелі қатпарлары.

Ауыз қуысы шырышты қабығының бұл бөліктерінде шырыш асты негіз жақсы дамыған. Шырышты қабық бұл жерде астынғы тіндермен бос байланысқандықтан тез қатпар түзе алады да, еріннің, ұрттың, тілдің еркін қозғалуына мүмкіндік береді. Ауыз қуысы түбіннің шырышты қабығы басқа бөліктеріне қарағанда жұқалау. Шырышты қабықтың меншікті табақшасының құрамында өте жұқа және бос орналасқан коллаген талшықтарының шоғыры бар. Дәнекер тінде бүртіктер биік емес, ұштары дөңгелектенген. Шырыш асты негізде майлы жасушалар мен ұсақ шырыш бездері топталған. Шырышты қабықтың меншікті табақшасында қалың өрім түзетін қан тамырлары орналасады.

Шырышты қабықтың құрамы эпителиальды және меншікті табақшаларға бөлінген. Бұдан басқа шырышты қабығының қозғалмалы және қатпар түзе алатын бөліктерінде меншікті табақша шырыш асты негізінде орналасады. Ауыз қуысы шырышты қабығының басқа шырышты қабықтардан айырмашылығы – меншікті қабатты шырыш асты негізден айырып тұратын бұлшықет табақшасы болмайды. Ауыз қуысы шырышты қабығына жоғары регенераторлық бейімділік және инфекцияның кіруіне берктік тән. Ауыз қуысы шырышты қабығының қызметі әр түрлі. Қорғаныс қызметінде – шырышты қабығының эпителиі өзінің астындағы тіндерді зиянды факторлар әсерінен қорғайды. Ауыз қуысы шырышты қабығының эпителиінің беткей қабатынын түлеген эпителиоцидтердің бактериоцидтік қасиеті бар. Сенсорлық қызметі – тактильді, температуралық, ауру және дәм сезу тітіркендіргіштерін қабылдайтын көптеген және әр түрлі рецепторларға байланысты. Ауыз қуысы шырышты қабығының өне бойы көп қабатты жалпақ эпителимен жабылған. Эпителиальды қабаттың қалыңдығы әр бөлігінде 200 ден 500 мкм-мге дейін өзгереді. Ауыз қуысы эпителиі құрамында жыныстық айырмашылықтар болмайды. Эпители қабаты бір бірімен десмосомдар арқылы байланысқан жасушаның бірнеше қабатынан тұрады. Эпителидің ең терең қабаты – базальды мембранада орналасып, цилиндр және куб тәрізді жасушалардан тұратын базальды қабат. Осыдан Маркель мен Лангерганстың өсінді жасушалары табылған. Маркель жасушасының өсінді және фестон тәрізді ядросы бар. Олардың өсінділері жоғары қабатта орналасқан эпители жасушаларының арасынан өтіп, олармен десмосом арқылы байланысады. Бұл жасушалардың Лангерганс жасушалары да өсінді тәріздес, бірақ Маркель жасушаларынан айырмашылығы эпителиальды жасушалармен десмосом арқылы байланыспаған. Олардың ядросы ірі, ұя қуысты. Бұл жасушалар эпителиге енген антигенді ұстап алады. Лангерганс жасушалары Т- лимфоцидтерді белсендіретін интерлейкиндерді өндіреді. Лангерганс жасушалырының эпителиоцидтердің пролиферациясы мен пісіп жетілуіне әсер етеді. Ауыз қуысы шырышты қабығы эпителиінде кездесетін өсінді жасушалардың тағы бір түрінде меланоциттер жатады. Бұл пигмент жасушалары эпителидің көрші жасушаларымен десмосом арқылы байланыспайды. Олардың негізгі қызметі меланин пигментін өндіру. Эпителиальды қабаттың базальды жасушаларынан кейін тікенекті жасушалар қабаты орналасады. Бұл қабаттың жасушалары полигональды тәріздес. Тікенек тәріздес цитоплазманың қысқа өсінділері бір – бірімен десмосом арқылы байланысады. Олардан цитоплазмасында бір бұтаға бірігіп тонофибрилдер түзетін тонофиламенттер бар. Қабаттың үстіңгі бетіне жақындаған сайын тікенекті қабат жасушалары тығыздалады да, жалпақ жасуша қабатына айналады. Ауыз қуысының әр түрлі бөлігіндегі эпителий қабығында әр түрлі болады. Бір жағдайда ядросы сақталған тығыздалған жасушалардан құралса, ал екінші жағдайда – ядросын жойып, мүйізді қабыршаққа айналған мүйізденген жасушалар қабаты болады. Олар кератиннен тұратын аморфты матрикспен оралған, кератинді фибрилдерге толған қалың қабаттан тұрады. Ең қалың мүйізді қабат қатты таңдадың шырышты қабығына 15 – 20 жасушалар қатары кіреді. Мүйізді қабаттың сыртқы бөлігіндегі қабыршақ арасындағы десмосомда өте көп мөлшерде катионды нәруыз болып, бейспецификалық эстераза мен қышқыл фосфотазаның белсенділігі байқалады. Бұл мүйізді қабыршақтың ауыз қуысының қорғаныш реакциясына қатысуын және биологиялық белсенділігін көрсетеді. Бұл қорғаныш реакциялары механикалық жолмен – мүйізді қабыршақтың өзіне жабысқан микроорганизмдермен және бактериоцидтті - катионды нәруыздармен, гидролитикалық ферменттермен бірге түлеу арқылы іске асады. Ауыз қуысының шырышты қабығының кейбір аймақтарында мүйізгектелетін эпителий 4 қабаттан тұрады: базальды, тікенекті, түйіршікті және мүйізді. Түйіршікті қабат мүйізді қабат пен тікенекті жасушалар қабаты арасында орналасады. Түйіршікті қабат жасушалары тікенекті жасушалардан ірілеу. Түйіршікті қабат жасушаларының құрамында түйіршік екі түрге бөлінеді. Түйіршіктің бірінші түрі – гидролитикалық ферменттер мен липидтерден тұратын табақша тәрізді кератиносомалар, олар жасуша аралық затына бөлініп, сол жерде су өткізгіш түзеді. Екінші түріне – әр түрлі көлемді, дұрыс емес пішінді кератогиалинді базофильді ірі түйіршіктер жатады. Олардың құрамында филагрин және басқа байланыстар бар, олар үнемі кератин түзе отырып бірігеді. Түйіршікті жасушалардың ядросы пинозды қабатқа өткенде нәруыздарың синтезі тоқтайды. Бұл жасуша қабаты нәруызды синтездеу қабілетін сақтайды. Жасушалар мүйізді қабатқа өткенде нәруыздар синтезі тоқтайды. Мүйізді қабат ядросы жоқ мүйізгектенетін қабыршақтармен жасуша элементтерінен тұрады. Бұл қабаттың мүйізді қабыршағында тығыз кератин филаминттері мен аморфты заттарды электронды микроскоп анықтайды. Эпителидің мүйізді қабыршақ қабатының құрамына инволюкрин белогы және кератогиалин кіреді. Олар нәруызды қабаттың плазмолеммасының астында орналасқан, оны гидролитикалық фермент кератиносом мен лизисоманың әсерінен қорғайды. Ауыз қуысы мүшелерінің әр түрлі бөлігіндегі эпителийдің өзгешелігі гистологиялық әдістер қолданған кезде де көрінген. Адам ауыз қуысының мүйізгектенбеген эпителиінің синтездеу және көп мөлшерде гликогенді жинау мүмкіншілігі бар. Жиналған гиликоген тікенекті қабат жасушаларының цитоплазмасында, кейде эпителиальды қабаттың беткейлік жасушаларында орналасады. Эпителидің базальды қабығында гликоген болмайды. Гликоген көп болған мөлшерде еріннің, ұрттың, жұмсақ таңдайдың, өтпелі қатпардың және тілдің шырышты қабықтардың және тілдің шырышты қабаттарының эпителиінде болады. Керісінше гликоген қатты таңдай мен қызыл иектің эпителиінде қалыпты жағдайда болмайды немесе тек оның іздері ғана анықталады. Эпителиалды қабаттың ең маңызды компоненті болып эпителий мен оның астындағы дәнекер тіннің арасында орналасқан базальды мембрана табылады. Бұл шекаралық құрылымның құрылысы күрделі. Ол қалыңдығы нм ге жуық эпителий асты электронды мөлдір ақшыл түсті табақшадан және қалыңдығы 50 -60 нм қара – қоңыр түсті тығыз табақшадан тұрады. Эпителиальды жасушалар мембранаға жарты десмосомның көмегімен жабысады. Мембрананың аморфты затында күрделі нәруыздар - гликопротеиндер мен протеогликандар болады. Фибронектин мен ламин гликопротеидтерді адгезивті материал ретінде, эпителиоцидтердің жарты десмосомы мен базальды мембрана құрылысы байланысын қамтамасыз етеді. Протеогликандар базальды мембрананың серпімділігі мен оның теріс зарядын қамтамасз етеді. Тығыз табықшаның құрамына ламинин мен байланыстыратын ІV типтік коллаген мен энтактин кіреді. VІІ типтік коллаген мембрана негізінде ілгек тәрізді орналасқан ядролы фибриллдер түзеді, олар базальды мембрананың ретикулярлы – үшінші табақшасының құрамына енетін, дәнекер тін асты коллаген фибриллдерінің І және ІІІ типтерін жарып өтеді. Механикалық қызметінен басқа базальды мембрана трофикалық және морфогенетикалық қызмет атқарады. Шырышты қабықты шайнайтын – қатты таңдай мен қызыл иек, жабатын – ұрт, ерін, ауыз қуысының түбі, тілдің артынғы беті, жұмсақ таңдай, арнайы – тілдің арқасы деп бөлінеді. Ауыз қуысының шырышты қабығының меншікті табақшасы, оның үстінде талшықты дәнекер тіннен тұратын эпителий қабаты жатады. Осы дәнекер тіннің беткей бөлігінде дөңестер мен бүртіктер бар. Олар эпителий қабатына енеді. Дәнекер тінді бүртіктер борпылдақ дәнекер тіннен тұрады, одан эпителийді қоректендіретін қан тамыры өтеді. Шырышты қабықтың меншікті табақшасы жасушалардан және талшықты құрылымды жасуша аралық зат пен аморфты заттан тұрады. Шырышты қабықтың меншікті табақшасының жасушалық элементтеріне фибробласттар, макрофагтар, бұлтты жасушалар, плазматикалық жасушалар, лимфоцидтер, лейкоцидттер жатады. Шырышты қабық дәнекер тіннің негізгі жасушалық элементі фибробласттар. Олар жетілу дәрежесі бойынша бөлінеді, түйіршікті эндоплазматикалық торшаның жақсы дамыған түтікшелермен бірге жас түрлері және Гольджи кешені басым болады. Фибробласттар жасуша аралық заттардың пайда болуына белсенді түрде қатысады. Бұл жасушалардың ең нақтыланған түрі – фиброцидтер. Макрофагтар – фагацитозға қабілетті жасушалар. Олардың арасынан еркін макрофагтарды немесе амеба тәрізді жүретін гистоцидтерді және бекітілген, қозғалмайтын түрлерін бөледі. Шырышты қабық асты негіз, ауыз қуысының шырышты қабығының меншікті табақшасы борпылдақ талшықты дәнекер тіннен тұратын шырышты қабық асты негізге ешқандай шекарасыз өтеді. Ауыз қуысының қабырғасында шырышты қабық асқазан ішек жолы шырыш асты негізінен бөліп тұратын шырышты қабығының бұлшықетті табақшасы болмайды. Шырышты қабығының кейбір бөліктерінде шырыш асты негіз дамымаған. Мысалы: тілдің арқасы мен бүйір бетері, қызыл иек, қатты таңдайдың тігіс аймағы және латериалды бөліктері. Бұл жерде шырышты қабық бұлшықет аралық дәнекер тінімен немесе сүйек қаппен бірігіп тұтасқан. Шырышты қабық асты негіз майлы жасушалар шоғыры немесе ұсақ сілекей бездерінің соңғы бөліктері, тамырлар мен жүйке элементтері кіретін болпылдақ дәнекер тіннен тұрады.

Ауыз қуысы шырышты қабығының иннервациясы.

Шырышты қабықтың құрамында жүйке талшықтары мен жүйке аяқшалары өте көп. Негізінен олар жүйке жүйесінің орталық бөлігінде импульс беретін афферентті сезімтал талшықтардан тұрады. Бұл талшықтар үшкіл жүйкенің, сол сияқы бет, тіл – жұтқыншақ, кезбе жүйкенің құрамында болады. Шырышты қабықтың дәнекер тінді табақшасында жүйке талшықтар өрім түзеді. Осы жерден талшықтардың бір бөлігі эпителий асты өрімін түзеді. Бұл тармақтар еркін немесе қапшықтанған жүйкелердің соңын құрауға қатысады. Жүйке тармақтарының кейбіреуі эпителий пластының құрамындағы Маркель жасушаларымен жанасса, ал басқалары эпителий жасушаларының арасынан өтіп, беттік қабатқа жетеді. Қапшықтанған жүйкелердің ұшы дәнекер тінді бүртіктерде орналасады да, Мейсснер немесе Краузе ұштары сияқты көрінеді.

Ауыз қуысы шырышты қабығының қанмен қамтамасыз етілуі мен лимфа ағысы.

Ауыз қуысы шырышты қабығы қан тамырларымен, әсіресе шырыш асыты негізден өтіп шырышты қабығының бетіне паралель жүретін артериямен өте жақсы қамтамасыз етілген. Бұл артериялар шырышыты қабығының бетіне перпендикуляр жүретін тармақтар береді. Бүртікті қабатқа өту жолында олардан шырышты қабығының дәнекер тінді табақшасына тармақтар тарайды. Бірақ та артериальды тармақтардың басым бөлігі бүртікті қабатқа еніп, сол жерде күшті қылтамырлық өрім түзеді. Сонымен қоса қылтамырлар ілмектері эпителий пластына өте жақын орналасады. Шырышты қабық қан тамырлар құрылысының да регионарлық ерекшелігі бар. Ауыз қуысы түбінің шыршыты қабығында, қызыл иек құрамында фенестрлеген эпителий бар қылтамырлар болады. Ұрттың шышышты қабығында қылтамырлардың көпшілігі үздіксіз төсем сияқты. Веноздық арнаның тамырлары артерия жүйесін қайталайды.

Ерін

Еріннің сыртқы бетін жабатын, ерін аймағындағы тері жамылғысы біртіндеп ауыз қуысының шырышты қабығына өтеді. Соған сәйкес ерін үш бөлікке бөлінеді: тері, өтпелі немесе қызыл жиекті және шырышты. Тері бөлігінің теріге сай құрылысы болады, көпқабатты мүйізгектенетін эпителимен жабылған. Мұнда шаш, май және тер бездері кездеседі. Тек адамдарда ғана кездесетін еріннің қызыл жиегі – бұл аймақ. Бұл аймақ шаш пен тер бездері жоғалып, май бездері сақталады. Олардың көпшілігі – үстіңгі ерінде, әсіресе шығу түтіктері бірден эпителий бетіне ашылатын ауыз бұрышы аймағында. Еріннің қызыл жиегі мүйіздену құбылысы бар көп қабатты жалпақ эпителимен жабылған. Бірақ бұл жерде мүйізді қабат теріге қарағанда жұқалау. Түйіршікті қабат жақсы жетілген. Эпителидің астында орналасқан шырышты қабығының өзіндік табақшасы терінің үздіксіз жалғасы болып табылады. Олар осы жерде эпителий пластына тереңдеп енетін көптеген бүртіктерді түзеді. Бұл бүртіктерде эпителидің беткейлік қабаты арқылы көрініп, еріннің осы бөлігіне қызыл түс беретін өте көп қылтамырлар ілмектері бар. Еріннің шырышты бөлігі жасушаларының құрамында көп мөлшерде гликоген бар, көп қабатты жалпақ мүйізгектенбейтін эпителидің қалың қабаты мен төселген шырышты қабықпен жабылған. Мүйіздену мүлдем болмайды.

Шырышты қабығының меншікті табақшасы дәнекер тінді бүртіктерді түзеді, олар көп емес және өте қысқа. Осы жерде май бездері жоғалып, олардың орнын шырыш асты негізінде орналасқан ұсақ сілекей бездері басады. Олар күрделі, альвеолярлы – түтікшелі, шырышы көп шырыш – нәруызды сөл бөледі. Еріннің ішінде көлденең жолақты бұлшықет талшықтарының шоғыры орналасады бұлшықет арасындағы дәнекер тін шырыш асыты негіздегі коллаген талшықтарының шоғырымен біріккен. Еріннің негізгі құрылымы 16 жасқа дейін пайда болады. Организм қартайғанда ерін дистрофиялық өзгерістерге ұшырайды. Дәнекер тінді бүртіктер тегістеледі. Колагенді талшықтар шоғырының қалыңдығы азайып, шырыш асты негізінде майлы тіннің құрамы артады. Еріннің қызыл жиегі мен шырышты қабығында жүйке ұштарының рецепторлары өте көп. Еріннің ішкі бетінде үзбе орналасады. Ол шырышты қабығының қатпары тәріздес, әлсіз дамыған бүртікті қабаты бар, көп қабатты мүйізгектенбейтін эпителий пластымен жабылған. Үзбенің дәнекерлі тінінде колагенді талшықтардан басқа, эластикалық талшықтар торы кездеседі.

Еріннің анатомиялық құрылысындағы ерекшеліктері.

А — сыртқы көрінісі: 1 — жоғарғы ерін; 2 — төменгі ерін; 3 —ауыз саңлауы; 4 — ауыз бұрышы; 5 — тері; 6 —өтпелі бөлік; 7 — қызыл жиек; 8 — мұрын асты бүртігі; 9 — мұрын асты бүртігі бүйір білтелері; 10 —жоғарғы ерін төмпешігі; 11 — мұрын-ерін қатпары; 12 — мұрыниек қатпары.

Б — төменгі еріннің сагитталды кесіндісі. 1 —тері; 2 — шаш фолликуласы; 3 — май безі; 4 —тер безі; 5 — эпителиалды емізікше; 6 — дәнекертін емізікшесі; 7 — май қабаты; 8 —бұлшықет қабаты; 9 — қан тамырлары; 10 — шырышты серозды бездер; 11 —лимфа фолликулалары; 12 — өтпелі бөлігі; 13 — ерін эпителисі; 14 — тегіс бөлігі; 15 — емізікшелі бөлігі; 16 — шырыштықабат асты қабаты; 17 — меншікті шырышты қабаты.

Таңдай, (palatum) қатты және жұмсақ таңдайдан тұрады. Қатты таңдай (palatum durum) жоғарғы жақ сүйегінің таңдай өсіндісі мен таңдай сүйегінің горизонталды табақшасынан түзіледі. Қатты таңдайдың шырышты қабатында ортаңғы сызық бойымен орналасқан таңдай жігі болады. Жіктен жан-жаққа қарай бағытталған 1-6 көлденең қатпарлар және жіктің алдыңғы жағында күректіс тесігі болады. Қатты таңдайдың шырышты қабаты көп қабатты жалпақ түлемейтін эпителимен қапталған, сүйек қабына тығыз жанасып жатады және онда майда шырышты таңдай бездері орналасады.

Қатты таңдайдың шырышты қабығының біраз бөлігі таңдай сүйегінің сүйек қабымен тығыз біріккен, сондықтан қозғалмайды. Шырыш асты негіз болмайды. Мұндай шырышты қабықтың меншікті табақшасы бірден сүйекқаппен біріккен бөліктерге тіске жақын жатқан шеткі аймақ және таңдай тесігі аймағы жатады. Қатты таңдайдың басқа бөліктерінде шырыш асты негіз жақсы жетілген. Қатты таңдайдың алдыңғы бөлігінде топтасқан майлы тіндер, ал артқы бөлігінде – көптеген ұсақ шырыш бездері орналасады. Қатты таңдай 4 аймаққа бөлінген: майлы, безді, тігіс және шеткі аймақтар. Қатты таңдайдың алдыңғы бөлігінде топтасқан майлы тіндер, ал артқы бөлігінде топтасқан майлы тіндер, ал артқы бөлігінде – көптеген ұсақ шырыш бездері орналасады. Таңдай тігісінің алдыңғы аяқталуында ортаңғы күрек тістерге жақын күрек тістік бүртік жақсы байқалады. Ол тамырлар мен жүйкелер өтетін таңдайдың сүйекті негізінде орналасқан күрек тістік тігіске сәйкес келеді. Қатты таңдайдың алдыңғы үштігінде тігістің жан – жағынан көлденең қатпарлар жүреді.

Жұмсақ таңдай, (palatum molle) негізін бұлшық еттер түзеді. Жұмсақ таңдайдың артқы бөлігі таңдай пердесін (velum palatіnum) және таңдай тілшігі (uvula palatіna) түзеді. Таңдай пердесі екі доға түрінде жұтқыншақпен және тілмен байланысады, олар таңдай-тіл (arcus palatoglossus) және таңдай-жұтқыншақ доғалары (arcus palatopha-ryngeus) деп аталады. Екі доғаның ортасында таңдай шұңқыры болады, ал шұңқырда таңдай бадамша безі (tonsіlla palatіna) орналасады.

Жұмсақ таңдайдың негізін көлденең жолақты қаңқа бұлшық еттері түзеді. Таңдай бұлшық еттеріне жатады:

- таңдай пердесін керетін бұлшық ет (m. tensor velі palatіnі) жұп, есту түтігінің шеміршекті бөлігі мен сына сүйегі қылқанынан басталып, қанат тәрізді өсіндінің ілмегінен айналып, медиалды жүре отырып, жұмсақ таңдайдың апоневрозына өтеді. Бұлшық ет жиырылғанда таңдай пердесін кереді және есту түтігінің қуысын кеңейтеді.

- таңдай пердесін көтеруші бұлшық ет (m. levator velі palatіnі) жұп, вертикалды бағытта орналасады. Самай сүйегі пирамидасының төменгі бетіне және есту түтігінің шеміршекті бөлігінен басталып, жұмсақ таңдай апоневрозына өтеді. Жиырылғанда жұмсақ таңдайды көтереді.

- таңдай-тіл бұлшық еті (m.palatoglossus) және таңдай жұтқыншақ бұлшық еттері (m.palatopharyngeus) жұп бұлшық еттер аттас қатпарлардың құрамында тілдің шырышты қабатынан және жұтқыншақ қабырғасынан жоғары көтеріліп, жұмсақ таңдайдың апоневрозына өтеді. Бұлшық еттер жиырылғанда жұмсақ таңдайды түсіреді, осының нәтижесінде аран тесігі тарылады.

- тілшік бұлшық еті (m.uvulae) тақ бұлшық ет, таңдай тілшігінің негізін түзеді.

Жұмсақ таңдайдың бұлшық еттері жұту акті кезінде жиырылып таңдай пердесін жұтқыншақтың артқы және бүйір қабырғаларына тірейді. Осылайша жұтқыншақтың мұрын бөлігі жұту акті кезінде жұтқыншақтың қалған бөлігінен шектеліп тұрады.

Ауыз қуысы артқы жағынан аран мойыншасы арқылы жұтқыншақпен байланысады. Аран мойыншасы, (іsthmus faucіum) төменгі жағынан тіл түбірімен, жоғарғы жағынан жұмсақ таңдай жиегімен, бүйір жақтарынан таңдай доғаларымен шектеседі.

Жұмсақ таңдай көлденең жолақты бұлшықет бекітілген фиброзды табақша мен оны үстінен және астынан жабатын шырышты қабықтан тұрады. Жұмсақ таңдай мен тілшіктің жұсмақ таңдайдың өсіндісінің – төменгі немесе оральды беттерінің шырышты қабығы жалпақ мүйізгектенбейтін эпителимен жабылған. Тікенекті немесе беттік қабаттың цитоплазмасы гликогенге бай. Шырышты қабықтың меншікті табақшасы тығыз дәнекер тіннен тұрады. Шырышты қабықтың меншікті табақшасы мен шырыш асты негіздің шекарасында эластикалық талшықтардың қалың қабаты орналасқан. Шырыш асты негізде көптеген ұсақ шырыш безздерінің соңғы бөліктері орналасып, олардың шығару түтіктері шырышты қабығының бетінде ашылады. Жұмсақ таңдайдың артқы беті мұрын – жұтқыншаққа қараған және тек тыныс алу жолдарына тін көп қатарлы жыбырлаған эпителимен жабылған.

Таңдай аймағы. 1 — қатты таңдай;

2 — жұмсақ таңдай;

3 — қатты таңдайдың көлденең қатпарлары;

4 — таңдай тігісі;

5 — күректістік емізекше;

6 — таңдай шұңқыры:

7 — таңдай білтесі.

Тіл, (lіnguа) грекше – glossa. Көлденең жолақты қаңқа бұлшық етінен тұратын мүше. Ауыз қуысында тағамды сілекеймен араластырады, сөйлеу қызметін атқарады және дәм сезу, жылу сезу қызметін атқарады. Тілдің алдыңғы сүйірленген бөлігін тіл ұшы (apex lіnguae) артқы кеңейген, жалпақ бөлігін тіл түбірі, (radіx lіnguae) деп атайды. Тіл ұшы мен түбірінің арасында денесі (corpus lіnguae) орналасады. Денесінің жоғарғы бөлігі немесе тіл арқасы еркін орналасады да, ал төменгі бөлігінің тек алдыңғы жағы ғана бос болады.

Тілдің шырышты қабаты көп қабатты жалпақ түлемейтін эпителиймен жабылған. Тіл арқасының шырышты қабатында әртүлі көлемді тіл бүртіктері орналасады. Тіл бүртіктерінде қан тамырлары мен дәм сезу және жалпы сезу қызметтерін атқаратын жүйке ұштары орналасады. Олардың 4 түрі бар: 1) жіпше тәрізді бүртіктер, (papіllae fіlіformes)

2) саңырауқұлақ тәрізді бүртіктер, (papіllae fungіformes)

3) жапырақша тәрізді бүртіктер, (papіllae folіatae) 4) науашық тәрізді бүртіктер, (papіllae vallatae). Бұлардың ішінде көп кездесетіні жіпше тәрізді бүртіктер болып табылады. Олар тілдің бүкіл бетін алып жатады және бұл бүртіктерде жалпы сезімталдықтың рецептор-лары орналасады. Саңырауқұлақ тәрізді бүртіктер тілдің ұшында және жиектерінде орналасады және дәм сезу рецепторларына ие. Науашық тәрізді бүртіктер 7-12-дей болып, тілдің денесі мен түбірінің шекарасында бұрыш жасай орналасады. Бұрыштың ұшында соқыр тесік орналасады. Тілдің жиегінде жапырақша тәрізді бүртіктер орналасады. Жапырақша және науашық тәрізді бүртіктерде дәм сезу рецепторлары орналасады. Тіл түбірінің шырышты қабатында бүртіктер болмайды, бірақ топталған лимфа фолликулалары тіл бадамшасын (tonsіlla lіngualіs) құрайды.

Тілдің төменгі бетінде ортаңғы сызық бойымен тіл жүгеншесі орналасады. Оның екі жағында жұп тіл асты бүртігі болады. Ол бүртікке жақ асты, тіл асты сілекей бездері өзектерінің тесіктері ашылады.

Тіл. 1.Тіл ұшы. 2.Тіл негізі. 3.Денесі. 4.Жіп тәрізді бүртіктер. 5.Саңырауқұлақ тәрізді бүртіктер. 6.Жапырақ тәрізді бүртіктер. 7. Науа тәрізді бүртіктер.

Тіл шырышты қабықпен жабылған бұлшықетті мүше. Ол дорсалды және бүйір беттерімен бұлшықет аралық дәнекер тінімен тығыз біріккен. Үстіңгі, дорсалды, тіл арқасыныі бетінде, бүйір беттерінде шырыш асты негіз дамыған. Тілдің бұл бөлігінде шырышты қабық қозғалмайды және қатпарланып жиналмайды. Тілдің шырышты қабығының беті көпқабатты жалпақ эпителимен жабылған, олар тіл арасында шоғырлар түзеді, оны тіл бүртіктері деп атайды.

49. Тістердің клиникалық анатомиясы және формулаларын жазыңыз.

Тістер (dentes) тағамды механикалық өңдеуден өткізетін сүйек-ті өсінділер. Сонымен қатар тістер сөйлеуге де қатысады. Адам өмірінде тіс екі рет ауысады. Алғашқысы уақытша немесе сүт тістер, одан кейінгісі тұрақты тістер деп аталады.

Әрбір тіс сауытынан, мойнынан және түбірінен тұрады. Тіс сауыты (corona dentіs) тістің көрініп тұратын бөлігі, мойыны (collum dentіs) қызыл иекпен жабылып тұратын жері, ал жақ сүйектерінің ұяшықтарына еніп орналасатын жерін тіс түбірі, (radіx dentіs) деп атайды. Тіс сауытының бес беті бар: 1) кіре берістік беті; 2) тілдік беті; 3) шайнау беті;

4,5) түйісу беттері. Тіс түбірінің үшкірленіп біткен жері ұшы деп аталады. Ұшында жай көзбен-ақ көрінетін тесігі ғана болады. Ол тесік арқылы тістің ішіне қан тамырлары мен жүйке талшықтары кіреді. Тістің іші қуыс (cavіtas dentіs) болады. Ол қуысты қан тамырлары мен жүйке тамырларына бай, борпылдақ дәнекер тінді– ұлпа пульпа, (pulpa dentіs) толтырып тұрады. Тістің түбірі – перидонт және ұяшық қабырғасы бірігіп, тіс ағзасын құрайды.

Тістің қаңқасын қатты түсті зат дентин құрайды. Тістің сауыты кіреукемен, ал түбірі цементпен қапталады.

Адамда тістің төрт түрі бар: күрек тістер, ит тістер, кіші азу тістер және үлкен азу тістер. Күрек тістер тістеу, ит тістер үзу, ал кіші және үлкен азу тістер шайнап, тамақты майдалайтын қызметтер атқарады.

Сүт және тұрақты тістердің белгілері.

Адамның тістері өмірінде бір-ақ рет ауысады. Алғаш шыққан тістер белгілі бір уақыттан кейін түсіп, тұрақты тістер шығатын болғандықтан уақытша тістер немесе тістердің түстері сүтке ұқсас болғандықган сүт тістері деп аталады. Уақытша тістер жас нәрестенің 6-7 айында шыға бастап, 2,5-3 жаста толық шығып бітеді де, уақытша тістем қалыптасады. Баланың 5-6 жасынан бастап тұрақты тістерден бірінші үлкен азу тісі шыға бастайды, ал 6-8 жасынан бастап сүт тістері түсе бастайды. Бұл үрдісті қазақ халқы «тісеу» деп атаған. Уақытша тістердің түсуі 12-13 жаста аяқталып, ақыл тістен немесе үшінші үлкен азу тістен басқа тұрақты тістер шығып, тұрақты тістем қалыптасады.

Уақытша тістем қатарында 20 тіс болады, жақ сүйектің әрбір жартысындағы уақытша тістердің формуласы 2.1.2. немесе 2 күрек, 1 сүйір және 2і азу тістер болып келеді.

Жоғарғы жақтың сүт тістері.

Орталық күрек тіс. Сауыты қашауға ұқсаған, түбірі жақсы же-тілген конус тәрізді, түбір ұшы істікке ұқсаған болады. Кесу беткейі тегіс, бұрышы айқын білінген. Кіре беріс беткейде сауыттың мойын бөлігінде кіреуке білтесі бар, ал таңдай беткейінде тіс мойнына жа-қын жерде төмпешігі бар. Тіс қуысы кең, ол түбірге өтіп кетеді.

51 тіс. Жоғарғы орталық күрек тіс. а — кіре беріс беткейі; б — медиал не алдыңғы беткейі; в — таңдай беткейі; г — орталық күрек тістің кесу беткейі.

52 тіс. Жоғарғы бүйір күрек тіс. д — кіре беріс беткейі; е — медиал не алдыңғы беткейі; ж — таңдай беткейі; з — бүйір күрек тістің кесуші беткейі.

Бүйір күрек тіс. Ол орталық күрек тіске ұқсаған, бірақ мөлшері жағынан шамалы кішілеу болады. Дистал беткейі дөңгелектеніп, медиал беткейі бұрышты болады.

53 тіс. Ит тіс . а – кіре беріс беткейі; б — медиал не алдыңғы беткейі; в - таңдай беткейі; г — ит тістің кесу беткейі

Ит тіс. Тіс сауыты ромб тәрізді болып, бүйірдегі бұрыштары анық байқалады. Кіре беріс беткейі домбыққан болып, сызатшалар анық байқалады. Таңдай беткейіндегі төмпешігі, оның екі жағында табиғи ойықтары бар. Түбірі конус тәрізді болып, бүйір жағына қи-сайған. Тіс қуысы да, арна да кең.

Бірінші үлкен азу тіс. Сауыттың кіре беріс және мойын бөлі-гінде көзге түсетіндей кіреуке білтесі бар. Сондықтан тістің шайнау беткейіндегі диаметрі кішілеу болады. Шайнау беткейінде төрт төмпешігі бар. Бір – бірінен алшақтаған 3 түбірі болады: таңдай және 2 ұрт -медиал, дистал. Таңдай түбірі конус тәрізді, арнасы кең, ал ұрт түбірлері қисайған, жақсы өтпейді.

Екінші үлкен азу тіс. Түрі бірінші үлкен азуға ұқсаған, бірақ көлемі жағынан одан үлкендеу болады. Тісте кейде 4 түбір кездеседі. Ал шайнау беткейінде 4 не 5 төмпешік болады. Таңдай арнасы кеңдеу болып келеді.

54 тс. Жоғарғы бірінші үлкен азу тіс. а — кіре беріс беткей; б — медиалды беткей; в – тілдік беткейі; г — шайнау беткейі.

55 тіс. Жоғарғы екінші үлкен азу тіс: д — кіре беріс беткейі; е – медилды беткейі; ж — тілдік беткейі; з — шайнау беткейі.

Төменгі жақтың сүт тістері.

Орталық күрек тіс. Тіс кішілеу болып, сауыт қашауды еске түсіреді. Кіре беріс беткейі домбыққан, кесу беткейінде онша білінбейтін тісшелері бар. Ал тіл беткейіндегі мойынға жақын орналасқан төмпешігі онша байқалмайды. Түбірі қысқа, тіс қуысы түбір арнасына өтіп кетеді.

Бүйір күрек тістер. Орталық күрек тіске қарағанды шамалы үлкендеу болып, бұрыштары анық байқалады. Түбірі шамалы жалпайған, қуысы кең түбірге шекарасыз өтіп кетеді.

Ит тістер. Жоғарғы жақтың ит тістерінен көлемі жағынан кішілеу болып, ол да ромб тәрізді пішінге ие болады. Бірақ бұрышы доғал болып келеді. Тіс қуысы кең, шекарасыз арнаға өтеді. Түбірі шамалы алды-артына қараған бөлігі жалпақтау болады

81 тіс. Төменгі орталық күрек тіс. а — кіре беріс беткейі; б — медиалды беткейі; в — тілдік беткейі; г — кесу беткейі.

82 тіс. Бүйір күрек тіс. д — кіре беріс беткейі; е — медиалды беткейі; ж — тілдік беткейі; з — кесу беткейі.

83 тіс. Ит тіс. д — кіре беріс беткейі; е – медиалды беткейі; ж — тіл беткейі; з – кесу беткейі

84 тіс. Бірінші үлкен азу тіс. а — кіре беріс беткейі; б — медиалды беткейі; в — тіл беткейі;

г — шайнау беткейі.

Бірінші үлкен азу тіс. Оның сауытында анық байқалатын кіреуке білтесі бар, сондықтан көлденең кесіндісінде тіс мойнының диаметрі үлкен, ал шайнау беткейінде кіші болады. Шайнау беткейінде 4 төмпешігі бар. Призмаға ұқсаған сауыт формасында жақсы байқалатын кіреберіс беткейі тіс мойнына қарай еңкіштеу келеді.

Тісте 2 түбірі бар медиалды және дисталды. Медиалды түбірде 2 арна болады.

85 тіс. д — кіре беріс беткейі; е — медиалды беткейі; ж — тіл беткейі; з — шайнау беткейі;

Екінші үлкен азу тіс. Олардың түзілісі төменгі үлкен азу тістерге ұксаған болады. Оның шайнау беткейінде 5 төмпешігі бар: үшеуі ұрт жақта, екеуі тіл жақта орналасқан. Оның сауыты бірінші азуға қарағанда үлкендеу, бірақ түбірлері бір-біріне ұқсаған болады.

Жоғарғы жақ тұрақты тістері

Орталық күрек тістер. Олардың сауыт бөлігі істік күрекке ұқсаған, мойнына қарай ұшбұрыш не трапеция көрінісінде болуы мүмкін. Барлық күрек тістер ішінде ең үлкені болып саналады. Тістің кіреберіс беткейі аздап шығыңқы келеді, кесу беткейден мойынға қарай вертикал сызықтар бар. Жаңа шыққан кезде олардың кесу беткейінде 2-3 тісшелері болады, кейін келе олар жейіліп кетеді. Әдетте күрек тістердің сауытының кесу медиал бұрышы тік, ал дистал бұрышы дөңгелек келеді. Тістердің ауыз қуысына қараған беткейлері батыңқы, дөңгелектелген ұшбұрыш тәрізді болып, тіс мойнына қараған тарақшалар болады. Олар қосылып төмпешік түзеді. Төмпешіктің астында екі ойық бар. Тіс мойнына қарай жуандап, беткей, таңдай, медиал және дистал беткейлерге бөлінеді. Тістің бүйір жанынан қарағанда беткейлер ұшбұрыш көрінісінде болады. Тіс сауыты тістің 1/3 бөлігін түзеді, ал түбірі 2/3 бөлігін түзеді. Тіс қуысы тістің сыртқы көрінісін қайталайды. Тіс мойны проекциясында ол шамалы тарайып, түбір арнасына өтеді. Түбір дистал жаққа қисайған болады.

Бүйір күрек тістер. Орталық күрек тістерге қарағанда шамалы мөлшері кішірек, сауыты олардан 1 мм дей қысқа болады. Медиал кесу беткейі тік болмай дөңгелектеу, ал дистал бұрышы дөңгелек болады. Ол тура орталық күрек тістердің формасын қайталайды. Мұның да түбірі дистал жаққа қисайған.

11 тіс. Оң жақтың жоғары орталық күрек тісі.

а — кіре беріс беткейі; б — медиал беткейі; в — таңдай беткейі; г — кіре беріс таңдай кесіндісі; д — медиалды дистал кесіндісі (сандармен көлденең кесіндінің дәрежелері көрсетілген);е — кесу беткейі; 1,2,3 — сауыт, орта және жоғары түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

Ит тістер. Алдыңғы тістер ит тістермен шектеліп, олардың сауыты конус тәрізді, үшкірленген төмпешік көрінісінде болады. Кіреберіс беткейі ромб сияқты дөңес болып, беткейлері тең болмаған екі бөлікке бөлінеді. Кішісі медиал бөлігі, үлкені дистал бөлігі. Таңдай беткейінде кесу беткейден тараққа ұқсаған сызаттары бар, олар қосылған кезде ойық пайда болады. Ауыз қуысына қараған беткейі кемдеу болып, ағзадағы ең ұзын тіс саналады. Түбірі күрек тістердегідей біреу және ол дистал беткейге қарай еңкейген.

12 тіс. Оң жақтың жоғары бүйір күрек тісі.

а - кіре беріс беткейі; б — медиал беткейі; в – таңдай беткейі: г - кіре беріс таңдай кесіндісі; д – медиалдыдистал кесіндісі; е - кесу беткейі; 1.2.3 – сауыт, орта және жоғары түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

13 тіс. Оң жақтың жоғарғы ит тісі.

а — кіре беріс беткейі; б — медиал беткейі; в — тіл беткейі; г — кіре беріс тіл кесіндісі; д — медиалды дистал кесіндісі; е — кесу беткейі; 1.2,3 — сауыт, орта және жоғары түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

Кіші азу тістер. Олар жоғары жақта төртеу болып тамақты ұсатып беру қызметін орындайды. Бірінші кіші азу тістер екіншісіне қарағанда үлкендеу, оның 2 түбірі, 2 арнасы, 2 төмпешігі бар. Төмпешіктер ұрт және таңдай, түбірлер де ұрт және таңдай болып екіге бөлінеді. Кіреберіс не ұрт беткейінен қарағанда олар ит тістерге ұқсап кетеді. Бірақ көлемі жағынан шамалы кішілеу келеді. Сауыт бөлігі призмаға ұқсас, шеттері бұдырлы болады. Кіші азу тістердің ауыз қуысына қараған беті тегіс, медиодистал тіс радиусы бағытында екі төмпешік болып, вертикал бағыттағысы кішілеу. Ең үлкен төмпешік экватор ұзындығының орта бөлігінде орналасқан.

Екінші кіші азу тіс түрі біріншіге ұқсас, бірақ көлемі кішілеу және бірінші кіші азу тістен барлық беттердегі көріністер тегістелген, төмпешіктері, медиал және дистал бұрыштары домалақтанған, ауыз кіре берісіне қараған беттегі табиғи ойықтар аз көрінуімен айырмашылық болады. Тісте көбіне 75 % 1 арна, 25 % 2 арна болады. Түблер бірігіп кеткен болады.

Бірінші үлкен азу тіс. Тіс сауытының ұрт беткейі шайнау бетіндегі кішілеу ойықшадан бағытталушы орта табиғи ойықтармен тең екі бөлікке бөлінген. Табиғи ойық көбіне сауыттың ұшынан мойын бөлігіне дейін жалғасады, медиал және дистал бағыттарда екіге ажралып мойын сызығына жетеді. Ұрт беткейінің көрінісі екі кіші азу тістен түзілгенге ұқсайды. Сол себептен беткейде табиғи ойықтардан бөлек, екі вертикал бағытталушы бөртпе төмпешіктермен бітеді. Бірінші үлкен азу тіс сауытының кіре беріс беткейдегі медиал төмпешік, дистал төмпешіктен үлкендігі және ұзындығымен ажырап тұрады. Тісте үш арна бар. 2 ұрт, 1 таңдай арнасы болып, ол ұзын және кең болады. Арналар бір- бірінен алшақ орналасады.

14 тіс. Оң жақтың жоғарғы бірінші кіші азу тісі.

а — кіре беріс беткейі; б — медиал беткейі;в — тіл беткейі; г — кіре беріс тіл кесіндісі; д — медиалды дистал кесіндісі е — кесу беткейі;1,2,3 - сауыт, орта және жоғары түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

15 тіс. Оң жақтың жоғарғы екінші кіші азу тісі.

а — кіре беріс беткейі; б — медиалды беткейі; в — тіл беткейі; г — кіре беріс тіл кесіндісі; д — медиалды дистал кесіндісі;е — шайнау беткейі; 1,2,3 — сауыт, орта және жоғары түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

16 тіс. Оң жақтың жоғарғы бірінші үлкен азу тісі.

а — кіре беріс беткейі; б — медиалды беткейі; в — тіл беткейі;

г — кіре беріс тіл кесіндісі;д — шайнау беткейі; 1.2.3 — сауыт, орта және жоғары түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

17 тіс. Оң жақтың жоғарғы екінші үлкен азу тісі.

а — кіре беріс беткейі; б — тіл беткейі; в — медиал беткейі; г — кіре беріс тіл кесіндісі; д — шайнау беткейі; 1,2,3 - сауыт, орта және жоғары түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

18 тіс. Оң жақтың жоғарғы үшінші үлкен азу тісі (ақыл тіс).

а — кіре беріс беткейі; б — тіл беткейі;в — медиалды беткейі;

г — медиалды дистал кесіндісі; д — шайнау беткейі; 1,2,3 — сауыт, орта және жоғары түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

Екінші үлкен азу тіс. Бұл тіс сауыты көбіне бірінші үлкен азу тіске ұқсайды. Оның көлемі біріншісінен кішілеу. Дистал, ұрт және таңдай төмпешіктері аздау көрінеді.

Тіс сауыты, шайнау беткейінің түріне ұқсап әр түрлі болуы мүмкін. Медиал және дистал беткейлердегі шайнау беті көрінісін түзуші төмпешіктер қиялығы және олардың тармақтары, төмпешіктер табиғи ойықтармен ажратылған болып, 3 бірлесуші жарты овал түрге ие болады. Тісте үш арна бар. 2 ұрт, 1 таңдай арнасы болып, ол ұзын және кең болады. Арналар бір- біріне жақын орналасады.

Үшінші үлкен азу тіс (ақыл тіс). Бұл тіс түрлі көріністегі түрге және көлемге ие. Ол жақтағы үлкен азу тістердің ең кіші болып есептелінеді. Көбіне үш төмпешікті, кейде төрт төмпешікті болуы да мүмкін. Арналар да түрлі болады.

Төменгі жақ тістері

Орталық және бүйір күрек тістер. Бұл тістер ең кіші тістер болып есептелінеді. Бұл тістердің сауыт бөлігі медиодистал бағытта енсіз және кесуші бүйір тіс сауыты, орталық кесуші тіс сауыты өлшемінен үлкен. Тіс сауытының ауыз кіре берісіне қараған беткейі аздап бұдыр, ортасында вертикал түрде бағытталушы екі табиғи ойық орташа көрінген. Тіс сауытының ауыз қуысына қараған беткейі тегіс, аздап ойықтау болады. Тістерде бір түбір, бір арна бар.

Ит тістер. Бұл тістер күрек тстерден үлкендеу. Үшкірленген төмпешік көріністегі кесу ұштары бар. Тіс сауытының ауыз кіре берісіне қараған беті кесу төмпешігінен тіс мойнына бағытталған кішкене бүртікпен тең екі бөлікке бөлінеді. Ауыз қуысына қараған тіс сауыты бетінде жақсы көрінген тіс төмпешігі бар. Төменгі жақ ит тістері бүйір беткейлері жоғарғы жақ тістеріне ұқсас. Тісте бір кең арна болады.

Бірінші кіші азу тіс. Бұл тіс сауытының кіре беріске қараған беті ит тіс беткейіне ұқсас, бірақ биіктігі қысқа, ені үлкендеу. Орта және бұрыш төмпешіктері үшбұрыш түрінде табиғи ойықтармен ажратылған. Тіс сауытының ауыз қуысына қараған беті, ауыз кіребе-рісіне қараған беткейден кіші және қысқа, вертикал бағытталушы орта табиғи ойыққа ие. Шайнау бетінде жақсы білініп тұратын ұрт және тіл төмпешіктері болады. Тіл төмпешігі кіші, ұрт төмпешігі үлкен. Тісте бір түбір, бір арна бар.

Екінші кіші азу тіс. Бұл тістің сауыт бөлігі бірінші кіші азу тіс өлшемінен үлкен. Ауыз қуысына қараған бетінде вертикал және медиодистал бағытталған бөртпелар болып, беткей көрінісін онша түзбейді. Шайнау бетінде ойықтар бар, олар кейде қосылған болады. Беткей түзілісі домалақ, және онда екі немесе үш төмпешік болады. Ауыз қуысына қараған беттің төмпешігі үшкір және жақсы көрінеде, кіре беріске қараған бетіндегі төмпешік тегістеу болады. Тісте бір түбір, бір арна бар.

41 тіс. Оң жақтың төменгі орталық күрек тісі.

А – кіреберіс беткей; б – медиал беткей; в – тіл беткей; г – кіреберіс тіл кесіндісі; д – медиалды дистал кесіндісі; е – кесуші беткей; 1,2,3 — сауыт, орта және төменгі түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

42 тіс. Оң жақтың төменгі бүйір күрек тісі.

а — кіре беріс беткейі; б — медиалды беткейі; в — тіл беткейі; г — кіре беріс тіл кесіндісі;д — медиалды дистал кесіндісі; е — кесу беткейі; 1,2,3 — сауыт, орта және төменгі түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

43 тіс. Оң жақтың төменгі ит тісі.

а — кіре беріс беткейі; б — медиалды беткейі; в — тіл беткейі; г — кіре беріс тіл кесіндісі; д — медиалды дистал кесіндісі.; е — кесу беткейі; 1,2,3 — сауыт, орта және төменгі түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

44 тіс. Оң жақтың төменгі бірінші кіші азу тісі.

а — кіре беріс беткейі; б — медиалды беткейі; в — тіл беткейі; г — кіре беріс тіл кесіндісі; д — медиалды дистал кесіндісі; е — шайнау беткейі; 1,2,3 — сауыт, орта және төменгі түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

Бірінші үлкен азу тіс. Бұл тіс сауыты басқа үлкен азу тістер сауытынан көлемі жағынан үлкен, кіре беріске қараған беті үш вертикал бағытталған төмпешіктерден түзілген. Олар арасында медиал және дистал ұрт табиғи ойықтары өтеді. Тіс сауытының кіре беріске қараған беті бөрткен және шайнау беті тілге қарай қисайған. Шайнау беті бес төмпешіктен түзілген. Тіл бетіндегі төмпешіктер ұрт бетіндегі төмпешіктерден жоғары орналасқан. Ұрт орта төмпешігі басқалардан үлкендеу. Ауыз қуысына қараған тіс сауыты табиғи ойықпен екі бөлікке бөлінген. Тіс те екі түбір, үш арна болады. Медиал түбірде екі, дистал түбірде бір арна орналасқан. Кейде екі дистал, екі медиал арна болады.

Екінші үлкен азу тіс. Көлемі бірінші үлкен азу тіс сауытынан кіші, куб тәрізді түрде. Шайнау бетінде төрт, екі медиал және дистал ұрт және тіл төмпешіктері бар. Медиал ұрт төмпешігі дисталға қарағанда үлкен және биік. Төмпешіктер орта вертикал табиғи ойықпен бөлінген, табиғи ойық кіре беріске қараған бетте сауыттың ортасына дейін созылған. Табиғи ойық шайнау бетіне де өтеді. Шайнау бетінде төмпешіктер арасынан ұрт – тіл және медиалды дистал бағыттарда беткей ортасында кесуші табиғи ойықтар өтеді. Бұл тісте де бірінші үлкен азу тістегідей 2 медиал, 1 дистал түбір болады.

Үшінші үлкен азу тіс (ақыл тіс). Тіс сауытының түрі және үлкендігі өзгеріп тұрады. Түрі екінші үлкен азу тіске ұқсас, куб тәрізді, көлемі кішілеу. Шайнау бетінде көбнесе төрт төмпешік болады. Кейде беткейдің дисталды ортасында аяқтаушы тармақтардың жиынтығы бесінші төмпе-шікті түзеді. Түбірлер мен арналар саны өзгеріп тұрады.

45 тіс. Оң жақтың төменгі екінші кіші азу тісі.

а — кіре беріс беткейі; б — медиалды беткейі; в — тіл беткейі; г — кіре беріс тіл кесіндісі;д — медиалды дистал кесіндісі; е — шайнау беткейі; 1,2,3 — сауыт, орта және төменгі түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

46 тіс. Оң жақтың төменгі бірінші үлкен азу тісі.

а — кіре беріс беткейі; б — медиалды беткейі; в – тіл беткейі; г — кіре беріс тіл кесіндісі; д — шайнау беткейі; 1,2,3 — сауыт, орта және төменгі түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

47 тіс. Оң жақтың төменгі екінші үлкен азу тсі.

а — кіре беріс беткейі; б — медиалды беткейі; в — тіл беткейі;

г – медиалды дистал кесіндісі; д — шайнау беткейі; 1.2,3 — сауыт, орта және төменгі түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

48 тіс. Оң жақтың төменгі үшінші үлкен азу тісі

(ақыл тіс). а — кіре беріс беткейі; б — медиалды беткейі; в — тіл беткейі;

г — медиалды дистал кесіндісі; д — шайнау беткейі; 1,2.3 — сауыт, орта және төменгі түбір деңгейіндегі көлденең кесінділердің көрінісі.

Тістердің шығу мерзімі және тіс формулалары.

Сүт тістер, dentes decіduі, бала өмірге келгеннен кейін 6-7 ай-лығында алғашқы сүт тістері шыға бастайды да, 3 жасқа дейін толық шығып бітеді. Сүт тістердің жалпы саны – 20. Сүт тістер- тұрақты тістерден мөлшері, сауытының және түбірінің көрінісі мен тіс түсінің өзгешелігімен ажыралып тұрады. Сүт тістерде тіс сауыты дөңестеу болып, тіс мойнында кіреукеден білте болады, түбірден шекаралары анық бөлінген. Ал түбірлері дөңгелектеу болып, сорылу беткейлері көрініп тұрады. Түбір ұшы үшкір келеді. Тіс сауытының түсі сүт тіс-терде сарылау, шамалы көкшіл тартып тұрады.

Сүт тістердің қуысы кең, арналары жақсы өтеді. Сүт тістерді тұрақты тістерден ажырату кезінде олардың түсіне, мөлшеріне, кесу беткейлері мен төмпешіктердің жейілуіне, тістің тіс қатарында орна-ласу орнына және тістердің ауысу мерзіміне қаралады.

Сүт тістердің шығуы, түбірлерінің қалыптасу және сорылу мерзімі

Тістердің атауы	Шығу мерзімі		Түсу мерзімі	Түбірлерінің қалыптасуы	Түбірлерінің сорылуы
Жоғарғы жақ сүт тістері
Орталық күрек тістер	8 – 12 ай	6 – 7 жас		2 жас	4,5 жас
Бүйір күрек тістер	9 – 13 ай	7 – 8 жас		2,5 жас	5 жас
Ит тіс	16 – 22 ай	10 – 12 жас		5 жас	8,5 жас
Бірінші үлкен азу тіс	13 – 18 ай	9 – 11 жас		4 жас	7 жас
Екінші үлкен азу тіс	25 – 33 ай	10 – 12 жас		4,5 жас	7,5 жас
Төменгі жақ сүт тістері
Орталық күрек тістер	6 – 10 ай	6 – 7 жас		2 жас	4,5 жас
Бүйір күрек тістер	10 – 16 ай	7 – 8 жас		2,5 жас	5 жас
Ит тіс	17 – 23 ай	9 – 12 жас		5 жас	8,5 жас
Бірінші үлкен азу тіс	14 – 19 ай	9 – 11 жас		4 жас	7 жас
Екінші үлкен азу тіс	23 – 31 ай	10 – 12 жас		4,5 жас	7,5 жас

Тұрақты тістер, (dentes permanentes) - баланың 6 – 7 жасында сүт тістері түсіп, орнына тұрақты тістер шыға бастайды. Ең алдымен бірінші үлкен азу тістер шығады, кейіннен сүт тістер ауысады. Олардың жалпы саны – 32. Адамның тістері симметриялы түрде жоғарғы және төменгі тіс доғаларында орналасады. Әрбір доға 16 тістен, доғаның бір жағы 8 тістен тұрады. Барлық тістерді тіс формуласы түрінде жазуға болады. Ересек адамның тістерінің формуласы:

Тұрақты тістердің шығу, түбірлерінің қалыптасу мерзімі

Тістердің атауы	Шығу мерзімі	Түбірлерінің қалыптасуы
Жоғарғы жақ тұрақты тістері
Орталық күрек тіс	7 – 8 жас	10 жас
Бүйір күрек тіс	7 – 8 жас	10 жас
Ит тіс	10 – 11 жас	13 жас
Бірінші кіші азу тіс	9 – 10 жас	11 жас
Екінші кіші азу тіс	11 – 12 жас	12 жас
Бірінші үлкен азу тіс	6 – 7 жас	10 жас
Екінші үлкен азу тіс	12 – 13 жас	15 жас
Үшінші үлкен азу тіс	17 – 21 жас	25 жас
Төменгі жақ тұрақты тістері
Орталық күрек тіс	6 – 7 жас	9 жас
Бүйір күрек тіс	8 – 9 жас	10 жас
Ит тіс	10 – 11 жас	13 жас
Бірінші кіші азу тіс	9 – 10 жас	11 жас
Екінші кіші азу тіс	11 – 12 жас	12 жас
Бірінші үлкен азу тіс	6 – 7 жас	10 жас
Екінші үлкен азу тіс	12 – 13 жас	15 жас
Үшінші үлкен азу тіс	17 – 21 жас	25 жас

Тістер ұзындығының I. Ingle, Z. Blaclind ұсынған кестесі бойынша

Ең үлкен	25,6	25,1	28,9	23,8	23	22,5 21,6 21,2	22,6 22,2 21,3
Орташа	23,3	22,8	26	21,8	21	20,6 19,9 19,4	20,8 20,2 19,4
Ең кіші	21,0	20,5	23,1	18,8	19	17,5 18,2 17,6	19,0 18,2 17,5
Тіс формуласы	1	2	3	4	5	Таңд. ал-ұрт арт-ұрт 6 Алд. Арт.	Таңд. Ал-ұрт арт-ұрт 7 Алд. Арт.
Ең үлкен	23,4	24,6	27,5	24,1	23,7	22,7 22,6	22,6 22,8
Орташа	21,5	22,4	25,2	22,1	21,4	20,9 20,0	20,9 20,9
Ең кіші	19,6	20,2	22,9	20,1	19,1	19,1 19,2	19,2 19,0

50. Терапиялық стоматологияда қолданылатын өткішгіштік жансыздандыру түрлері және қолдану орны.

Өткізгіш анестезиялар

Инфильтрациялы анестезиядан өткізгіш анестезияның бірнеше артықшылықтары бар (С.Н. Вайсблат). Олар:

1. Инені бір шаншығанның өзінде –ақ аумақты анестезиялайды.

2. Жұмсалатын анестетик мөлшері аз.

3. Қабынған тіннен аулақ қадалған ине инфекция тарау мүмкіндігін болдырмайды.

4. Қабынған сүйек қабығынан инфильтрациялы анестезия жақсы нәтиже бермейді, оның үстіне тіннің қышқыл реакциясы новокаин әсерін төмендетеді. Өткізгіш анестезиясында бұл кемшіліктер жоқ.

5. Хирургиялық іс-қимыл үшін толық анестезияға мүмкіндік туады.

6. Бірнеше тісті қатарынан жұлуға болады.

7. Төменгі жақтың азу тістерін жұлуға ыңғайлы.

8. Анестезия ұзақ уақыт әсерін сақтайды.

9. Жақ сүйектеріне операция жасауға болады.

10. Тістің ұлпасы мен қатты тіндерін жақсы анестезиялайды.

11. Операция жасалатын тіннің топографиясы өзгермейді, себебі анестетик ол жерден аулақ жерге енгізіледі.

12. Жақ қарысып қалғанда өткізгіш анестезияны қолдану тиімді.

13. Егде жастағы адамдарға қолдануға болады

14. Ауыз рефлекстерінің төмендеуі хирургке операция жасауға қолайлы жағдай туғызады.

15. Сілекей бөлігі азаяды.

16. Қан тамырларының нервтері де анестезияланғандықтан, операция кезінде қан ағуы азаяды.

Үстіңгі жақтың өткізгіш анестезиясы. Түбір анестезиясы. Нысана үстіңгі жақтың төмпешігі. Онда үстіңгі тістер өрімінің артқы бөлігіне кіретін көптеген тесіктер бар. Нысана белгілері: 876/678 тістер, өтпелі қатпар мен шықшыт-альвеола қыры. Ақыл тіс ұясының шетінен тесіктерге дейін 2,0-2,5 см-дей.

Ішкі тәсіл – ауызды сәл ашылған қалпында езу мен ұртты стоматологиялық айнамен сыртқа тартады. Инені шықшыт-альвеола қырының артын ала 2 азудың немесе 2-3 азудың арасына шамалап өтпелі қатпарға қадайды. Сүйекті жағалай отырып жоғары, артқа, ішке қарай бағытталған ине үстіңгі жақ төмпешігін айналып өтеді. Ине жылжыған сайын аздап анестетик жіберіп отырады, бұл қан тамырларын инемен жарақаттанудан сақтайды. Шаншу тереңдігі 2,0-2,5 см 10-12 мин соң жоғарғы артқы тіс ұяларының нервісі анестезияланады. (4 сурет)

4 – сурет. Туберальды жансыздандыру.

Анестезия аумағы. Үш азу мен оның тұсындағы альвеолды өсінді, кіреберістегі кілегей қабық, үстіңгі жақ дөңесі, гаймор қуысының артқы қабырғасының кілегей қабығы.

Сыртқы тәсіл – науқастың басын қарсы жаққа бұрып сол қолмен шықшыт-альвеола қырын белгілейміз. Оң жақтан ине шаншығанда сол қолдың сұқ саусағы мен бас бармақты жоғарыдан төмен ұстаймыз. Мұнда сұқ саусақ қырдың иілген жеріне тіреледі. Бет сүйегі мен шықшыт – альвеола қыры арасында үлкен бұрыш пайда болады. Жұмсақ тіндер саусақпен сүйекке қарай сығылады. Инені аталған бұрышқа шаншып, ерітінді жібере отырып жоғары, ішке, артқа қарай 2,0-2,5 –дей тереңдікке бойлатады.

Сол жақтан ине шаншығанда бас бармақ шықшыт-альвеола қырының алдында, ал сұқ саусақ шықшыт-альвеола бұрышы мен қырдың арт жағын ұстайды.

Инфраорбиталық (көзасты) анестезиясы (5 а,б – сурет). Нысана - көзасты тесігі, көз шарасының төменгі қырынан 0,5-0,75 см-дей төмен жүргізілген көлденең сызық пен 2-ші үстіңгі кіші азулар мен иек тесігі арқылы жүргізілген тік сызықтар қиылысында немесе тік алға қарап тұрған көз қарашығы арқылы жүргізілген тік сызықтар қиылысында орналасқан. Іс кезінде көз шарасының төменгі қырындағы үстіңгі жақ пен бет сүйегінің бірігуінен пайда болған бұдырдан 0,5-0,75 см төмен алады. Өзек алға, ішке төмен қарай бағытталған. Олардың жалғасы орта күрек тістердің арасындағы қызыл иектен сәл жоғарылау жерде қиылысқан болар еді.

5-сурет. Көз асты жансыздандыру.

А) ауыз қуысы сыртынан; б) ауыз қуысы ішінен.

Ішкі тәсіл – көзасты тесігінің проекциясын анықтаған соң сол қолдың сұқ саусағымен жұмсақ тіндерді сүйекке баса ұстап, бас бармақпен жоғары ерінді жоғары, сыртқа қарай ысырады. Бұл кезде ауыз жабық болады. Инені орта және шеткі күрек тістер аралығынан өтпелі қатпарға шаншиды. Көзасты тесігіне бағытталған инені сүйекке тигенге дейін бойлатып, біраз анестетик жібереді. Енді инені әрі қарай жылжытқанда ауырмайтын болады. Ине сұқ саусақ тұсына жеткен кезде, оны жайлап жылжытып көзасты тесігін табады. Инені өзекке кіргізбей-ақ тесіктің алдында 0,5-0,75 мл-дей анестетик жібереді. Инені өзекке кіргізіп әрі қарай жылжытып жансыздандырғыш дәрі жіберу көзасты нервісінің жарақаттануына әкеліп соғады.

Орта, алдыңғы тіс өрімдерінің анестезиясы 5-7 минуттан кейін пайда болады.

Сыртқы тәсіл – үстіңгі күрек тістердің тұсындағы альвеола өсіндісінде қабыну процессі болса, сыртқы тәсілді қолдануға болады. Сұқ саусақпен көзасты тесігін белгілеп ұстап жіңішке инені сол жерден 0,5 см-дей төмен және ішке таман теріге шаншиды. Ине жоғары, арт, сырт бағытта болып, көзасты тесігіне барып кіреді.

Анестезия аумағы – жоғарғы алдыңғы альвеола нервтері мен көзасты нервісінің соңғы бұталарына дейін, күрек сүйір тістер, альвеолды өсінді мен кілегей қабықтың босаға тұсы, төменгі қабақ пен үстіңгі жақтың алдыңғы және бүйір тұсы, көзасты тіндері, мұрынның бір беткейі мен жоғарғы ерін. Анестетик тереңдеп сіңіп кеткен жағдайда орта альвеоляр өрімге де әсер етіп кіші шайнау тістері мен оны қоршаған тін де жансызданады.

Таңдай анестезиясы (6-сурет).

Нысана – таңдайдың үлкен тесігі, ол альвеола өсіндісінің ішкі жағына үшінші азудың тұсында, егер үшінші азу әлі шықпаған болса, екінші азудың артына таман ішке қарай орналасады.

Тіс жоқта басқа белгілер есепке алынады. Тесік А сызығынан (қатты таңдайдың шетінен) 0,5 см-дей алға қарай, қызыл иек пен таңдайдың орта сызығының ортасында белгілейді.

Жалпы ереже. Инені ауызды мүмкіндігінше қаттырақ ашып тесік тұсынан 1 см-дей алға, ішке қарай шамалап шаншиды. Ине жоғары, артқа және сыртқа қарай бағытталады да сүйекке дейін енеді. 0,5 мл-дей анестетик жіберіледі. Анестезия 3-5 мин кейін білінеді.

Анестезия аумағы. Қатты таңдайдың артқы 2/3 бөлігінің кілегей қабығы сүйір, тістің тұсына дейін, аздап жұмсақ таңдай жансызданады.

Күрек тіс анестезиясы нысана – күрек тіс тесігі. Ол таңдайдың орта сызығының бойында ортаңғы күрек тістердің арасындағы қызыл иек шетінен 7-8 мм-дей қашықтықта орналасқан. Тесіктің сәл алдыңғы жағында күрек тіс бүртігі бар.

Ішкі тәсіл. Ауызды керек ашып инені күрек тіс бүртігіне немесе оның бір шетін ала шаншиды да сүйекке жеткенге дейін ендіреді. 0,25-0,5 мл ерітінді жіберген соң 3-5 мин уақыт күтеді.

Анестезия аумағы. Сүйір тістерді қосатын сызықтың алдыңғы жағындағы таңдайдың кілегей қабығы.

Инені өзекке 0,5-0,75 см-дей ендіріп дәрі жібергенде анестезия толығырақ болады, себеі, мұнда анестетик анестомозға да әсер етеді. Күрек тіс бүртігіне ине шаншудан бұрын 2-3% дикаин ерітіндісін жағамыз.

Сыртқы (мұрын іші) тәсіл. Мұрын төменгі қуысы мен мұрын пердесі түбіне инемен анестетики жіберіледі немесе 2-3% дикаинмен суланған тампон қойылады.

Төменгі жақтың өткізгіш анестезиялары. Мандибуляр (төменгі жақ) анестезиясы. (7 сурет).

7 – сурет. Мандибулярлық жансыздандыру

(А.Е. Верлоцкий бойынша саусақсыз).

Нысана – төменгі жақ тесігі. Ол төменгі жақ бұтасының ішкі жағында орналасып, алдыңғы ішкі жағынан кішкене томпақ – төменгі жақтың тілшесімен қалқаланған. Орташа алғанда тесік жақ бұтағының алдыңғы шетінен 15 мм, артқы шетінен 13 мм, төменгі жақ ойығынан 22 мм, төменгі жақтың астыңғы қырынан 27 мм қашықтықта орналасқан. Томпақ иненің тесікке жетуіне мүмкіндік бермейді. Сондықтан дәрі тесіктен жоғары жіберіледі. Нервтің тесікке жетпей сүйек науасында жатуы анестетикті тесіктен 0,75-1 см-дей биігірек жерге енгізудің сәті болатынын дәлелдейді. Бұл жерде орналасқан борпылдақ тін ерітіндіні өзіне жақсы сіңіреді. Ақыл тістің артқы жағында төменгі азу тіс артында үлкен және кіші ұшбұрыштары жатады. Кіші ұшбұрыш самай қырының екіге бөлініп альвеола өсіндісінің ішкі және сыртқы жағына қарай жағаласуынан пайда болады. Самай қыры мен төменгі жақ бұтасының алдыңғы шетінің арасын ретромоляр шұңқыры немесе азуарты үшбұрышы деп атайды. Төменгі жақ бұрышының ішкі жағына қанат тәрізді ішкі бұлшықеттің сіңірі келіп бекиді. Аталған ет пен төменгі жақ тармағының ішкі жағының арасы қанат-төменгі жақ кеңістігі болып табылады. Кеңістік жоғары жағынан қанат тәрізді сыртқы бұлшықетпен қоршалған. Төменгі жақ тесігін табу үшін бұл кеңістікті жақсы білу керек. Нысананы дәл анықтауда қанат-жақ қатпарының маңңызы зор. Қатпар берік фасцияны қатпаған кілегей қабықтан құралып қанат тәрізді өскіннің ілмегі мен самай жотасының артқы шетін ала керіліп тұрады.

Төменгі жақ анестезиясын ішкі және сыртқы тәсілдермен жасауға болады.

Ішкі тәсіл. Ішкі тәсілдің саусақпен анықтау түрі. Науқас аузын кере ашады. Сұқ саусақпен төменгі жақ бұтасының алдыңғы қырын, одан кейін самай қырын анықтайды. Бұл екеуінің арасында ретромоляр үшбұрышы бар. Саусақ шұңқырға орналасып, оның ұшы самай жотасына бағытталады. Шприц қарсы жақтың кіші азу тістерінің тұсына кілегей қабыққа саусақ ұшына жақын, төменгі азу тістерінің шайнау бетінен 0,75-1,0 см-дей биіктікке шаншылады. Ине самай қырына тіреледі. Шамамен 0,75 см тереңдікке 0,5 мл анестетикті жібереді де шприцті анестезия жасайтын бетке қарай жылжытады. Әрі қарай самай жотасын иненің ұшымен айналып өтіп, сүйек бойымен сырғып тағы да 1,5-2,0 см бойлайды. Шприцтің бағыты бастапқы жағдайға жақындайды , ал ине төменгі жақ тесігінен жоғарғы жақ сүйек науасына тіреледі. Мұнда 1,5-2,0 мл-дей анестетик жіберіп 15-10 мин уақыт күтеді.

Анестезия аумағы. Төменгі жақ нервісі нервтендіретін аумақ түгел анестезияланады: барлық тістер, альвеола өсіндісі, төменгі жақ денесі, төменгі ерін, тері, иек, альвеола өсіндісін жабатын жұмсақ тіндер (кіші азу тістен 2-ші азу тіске дейінгі аралық, ауыз босағасының кілегей қабығының басқа, ұрт нервісімен нервтендіреді). Тіл нервісі де жансызданады; альвеола өсіндісінің ішкі жағының кілегей қабығы, ауыз түбі мен тілдің алдыңғы 2/3 бөлігі.

Күрек пен сүйір тістер қарсы беттен келген анестомоздары болғандықтан толық жансызданбауы мүмкін. Соны ескеріп, алдыңғы тістерді, 5,6,7 – ші тістерді жұлғанда қосымша инфильтрация жасау керек.

Ішкі тәсілдің саусақсыз (аподактил) түрін А.Е. Верлоцкий жете талдаған. Ауыз әдеттегідей қатты ашылады. Шприц ауыздың қарсы бұрышынды, инені қанат-жақ қатпарының сыртын ала үстіңгі және төменгі азулардың шайнау бетінің орта тұсынан 1,5-2,0 см тереңдікте сүйекке тіреп, анестетик жібереді. Егер иненің ұшы сүйекке тимесе оны біраз суырып, қарсы бетке көбірек бұрып сүйекке тигенше шаншу керек.

Қанат-жақ қатпары жалпақ болса инені оның орта тұсына, жіңішке болса қатпардың ішкі жағына шаншиды.

Торус анестезиясы (М.М. Весбрем бойынша). Нысана – төменгі жақ үстірті. Ол тәж және буын өсінділеріне жалғасқан қыраттарының қосылуынан пайда болып, төменгі жақ тармағының ішкі жағында төменгі жақ тесігінің аздап жоғары, алдыңғы тұсында орналасқан. Төменгі жақ үстірті тұсында сезу нервінің үшеуі де қатар өтеді. Олар: төменгі альвеола, тіл және ұрт нервтері. Үстірттегі борпылдақ тінге енгізілген анестетик үш нервті түгел жансыздандырады. Нысана көзі ретінде қанат-жақ қатпарының сыртқы бөлігі мен ұрттың кілегей қабығы арасында орналасқан ұрт сызаты есептеледі.

Жалпы ереже: ауызды керек ашып инені ұрт сызатының кілегей қабығына тік жоғарғы 3-ші ауыздың шайнау бетінен 0,5 см-дей төменірек шаншиды. Шприц пен инені көлденең бір деңгейде ұстап, сүйекке дейін енгізіп төменгі жақ үстіртіне жетіп, 1,25-1,5 мл анестетик жібереді. Ине шамамен 0,25-тен 1,5-2,0 см бойлайды, бұл әркімнің жеке анатомиялық ерекшеліктеріне байланысты. Анестезия аумағы: мандибуляр анестезиясы мен ұрт анестезиясының қосындысы. Барлық тістер, альвеола өсіндісі, жақ денесі, альвеола өсіндісін жапқан кілегей қабық, төменгі ерін, иек, ауыз түбінің кілегей қабығы мен тілдің алдыңғы 2/3 бөлігі.

Мандибуляр анестезиясының сыртқы тәсілі (С.Н. Вайсблаттың жақасты жолы). Нысана – төменгі жақ тесігі. Инені төменгі жақтың төменгі қырының бұрышынан артқа қарай 1,5-2,0 см қашықтықта шаншиды. Сол жаққа анестезия жасаған сол қолдың бас бармағын төменгі жақтың артқы қырына басып ұстап, сұқ саусақ жақтың төменгі қырының сыртына, оның артқы қырынан 1,5-2,0 см жерде орналасады да саусақ ұшы ине шаншатын орынды меңзейді. (8 сурет)

8-сурет. С.В. Вайсблат бойынша траго-орбитальды сызық ортасынан ине шаншитын нүкте.

Оң жаққа инъекция жасағанда сол қолдың бас бармағы ине шаншатын жерді, сұқ саусақ иненің бағытын көрсетеді. Иненің жуандығы 0,8 мм-дей, ұзындығы 5 см-ден кем болмағаны жөн.

Инені теріге саусақтың алдынан жақтың бұрышының артқы шетінен 1,5-2,0 см-дей жерге шаншиды. Ине ұшы төменгі жақ тесігіне жеткенге дейін сипап жүруі керек. Жақтың тесігі мен төменгі қырының арасы 27 мм, бұған жақты орай орналасқан жұмсақ тін қалдығын қоса есептейміз. Жалпы алғанда инені жақ бұтасына параллель 35-40 мм-дей тереңдікте 4,0 мл анестетик жібереміз.

Анестезия аумағы: Төменгі жақ пен оны қоршаған тінді нервтерден үш нерв (төменгі альвеола, тіл және ұрт нервтері).

Берш-Дубов анестезиясы. Жақ қарысып қалғанда шайнау еттерін босаңсыту үшін Берше анестезиясын қолданамыз. Ол үшкіл нервтің үшінші тармағының қимыл талшықтарын жансыздандырады (шайнау, самайдың терең және қанат тәрізді нервтері) да науқастың аузында операция іс-қимылын жасауға мүмкіндік береді.

Жалпы ереже. Бет сүйегі доғасының астына құлақ түйінінен 2 см алға қарай теріге перпендикуляр ине шаншып, оны жақ ойығымен 2,0-2,5 см-дей тереңдікке ендіріп 3-4 мл анестетик жібереміз. Дәрі осы арада өтетін төменгі жақ нервісінің қимыл тармақтарына әсер етеді. 10-15 мин соң еттер босаңсып, ауызды жайлап ашу мүмкін болады.

В.М. Уваров инені 4,5 см-ге дейін терең ендіріп, сопақ тесіктен шығатын төменгі жақ нервісін түгелімен жансыздандыру жолын ұсынды.

Иек анестезиясы. Нысана – иек тесігі. Тесік жақ денесінің орта тұсында 1-2 кіші азу тіс түбірлерінің астында орналасады (балаларла сәл алға қарай орналасқан). Тістер жоқ болса тесікті анықтау жолы мынандай: жақтың орта сызығы мен шайнау етінің алдыңғы жағына дейінгі аралықты тік сызықпен дәл екіге бөледі. Көлденең сызық жақтың төменгі қырынан 12 мм жоғары алынады. Сызықтардың қиылысқан жерінде тесік орналасады. Оның аузы артқа, сыртқа, жоғары қараған.

Ішкі тәсіл. Ауыз жабық, төменгі ерін мен ұртты керек тартып инені өтпелі қатпарға 1-ші азу тұсынан шаншиды. Одан әрі инені алға, төмен, ішке қарай 0,75-1,0 см-дей енгізіп иек тесігіне тақайды. Ине ұшымен сүйекті сезіп тұрған жөн. 0,5-2,0 млерітінді жіберіп көреді. Ине ұшының тесікке түскендігі еріннің аздап ауырғандығы арқылы білінеді.

Сыртқы тәсіл. Иек тесігін анықтаған соң жұмсақ тіндерді сол қол саусақтарымен сүйекке баса ұстайды. Инеге ішкі тәсілдегідей бағып беріп, оны сәл жоғары және артқа таман шаншиды. Сүйекке жеткен соғ аздап анестетик жіберіп ине ұшымен тесікті тауып, инені аздап енгізіп анестетік жібереміз. Анестезия 3-5 мин соң білінеді.

Анестезия аумағы. Иек пен еріннің жұмсақ тіндері, күрек, сүйір, кіші азу тістер, альвеола өсіндісімен еріннің кілегей қабығы 2-ші кіші азудан орталық күрек тіске дейінгі аралық.

Ұрт нервісін жансыздандыру. Оны жасау үшін инені төменгі жақ тармағының алдыңғы қырына, үстіңгі азу тістердің шайнау беті деңгейіне шаншып 1 см-дей тереңдікке ендіреді. Бұл анестезия сирек қолданады. Төменгі жақтың альвеола өсіндісінің босаға жағындағы кілегей қабығын жансыздандыру үшін анестетикті жұлынантын тістің тұсындағы өтпелі қатпарға ендіреді.

Тіл нервісін жансыздандыру. Ол үшін ерітіндіні төменгі жақтың самай қырының ішкі жағына төменгі альвеола нервісінің анестезиясымен бірге ендіреді. Инені аталған жерге не бары 0,75 см ғана ендірсе тек қана тіл нервісі жансызданады.

Тіл нервісі 3-ші азудың тұсынан анестетикті альвеола өсіндісінің ішкі жағынан ауыз түбінің кілегей қабығы астына инемен 0,5-1,0 мл енгізгенде де жансызданады. Бұл арада тіл нервісі тек кілегей қабық астында жатады.

Анестезия аумағы. Тілдің алдыңғы 2/3 бөлігі, жақтың ішкі бөлігінің қабығы мен ауыз түбінің кілегей қабықтары.

Үшкіл нервтің 2-3 ші тармағын бас қаңқасының түбінен анестезиялау (орталық анестезия). Үшкіл нервтің негізгі тармақтарын дөңгелек немесе сопақ тесіктерден шығаберісте жансыздандыруды орталық, яғни сабақ анестезиясы деп атайды.

Орталық анестезияның әсері толық және ұзақ болады. Инені бір рет қана шаншып көптеген аумақты жансыздандыру оның өткізгіш анестезиясы алдында артықшылығының анағұрлым айқын екендігін дәлелдейд. Анестезия қатал стерилді жағдайда ғана жасалады.

Қажеттілігі:

1. Шеткі анестезияны жасауға кедергілердің (қабыну, ісік, жара, жақтың қарысуы) болуы.

2. Патологиялық процеске байланысты жақ сүйегінің нысана белгілерін анықтай алмау.

3. Жақ сүйектеріндегі аумақты операциялар: үлкен ісікті, кистаны, секвестрдіалу, пластикалық операция, остеомсинтез, жақ сүйегін кесу.

4. Жақ-беттегі үлкен жарақатты емдеу.

5. Үшкіл нервтің 2-3 тармақтар невралгиясын емдеу.

Үшкіл нервтің 2-ші тармағын анестезиялау. Нысана – қанат таңдай шұңқыры. Үстіңгі жақ пен қанат тәрізді өсінділер арасында самайасты шұңқырының ішкі жағында орналасқан. Самайасты шұңқырмен қанат-таңдай немесе орақ тәрізді саңылау арқылы байланысады. Шұңқырдың алдыңғы жағын – үстіңгі жақтың артқы бетінің медиальды шеті мен таңдай сүйегінің көз өсінідісі, артқы жағынан – сына тәрізді сүйектің үлкен қанаты мен қанат тәрізді өсіндісінің алдыңғы беті, ішкі жағын – таңдай сүйегінің перпендикуляр пластинкасының сыртқы беті, жоғарғы жағын – сына тәрізді сүйектің төменгі беті мен үлкен қанаты.

Төменгі көз саңлауы арқылы шұңқыр көз шарасымен, беттің алдыңғы жағымен байланысады. Негізгі таңдай тесігі арқылы – мұрын қуысымен, дөңгелек тесік арқылы ми сауытымен, ал қанат таңдай өзегінің жалғасы таңдайдың үлкен тесігі арқыл ауыз қуысымен байланысады.

Қанат-таңдай анестезиясының түрі көп. Анестетикті енгізудің мынандай жолдарын таңдауға болады:

1. Бет сүйек асты қанат тәрізді сүйек жолы – беттің бүйір жағынан бет сүйегі доғасының асты.

2. Бет сүйекасты-беттің алдыңғыбүйір жағы – бет сүйегінің төменгі бұрышы.

3. Көз жолы – алдыңғы жағынан, көз шарасы арқылы.

4. Ауыз жолы – төменгі жағынан, ауыз қуысындағы қанат таңдай өзегі.

Бет-сүйекасты-қанат тәрізді сүйек жолы (С.Н. Вайсблат ұсынған) басқаларынан жиірек қолданады. Нысана белгісі ретінде құлақ түйінінен алға қарай жүргізілген сызығының орта тұсы алынады. Бұл сызық «құлақ-көз» немесе «трагоорбитал» сызығы деп аталады. Сызықтың алдыңғы жағы көз шарасының сыртқы қырымен бет сүйегінің төменгі бұрышын қосатын сызықтың ортасына дейін тіреледі. Тұжырымдап айтқанда: траго-орбитал-ангуляаралық деген жөн.

Жалпы ереже: ұзындығы 6-7 см-дей инені бет доғасының астына траго-орбитал-ангуляр сызығының ортасына тік шаншып 2-7-5,5 см-дей тереңдікте сына тәрізді сүйектің қанат тәрізді өсіндісінің сыртқы жағына тақайды. Алдын ала инеге кигізілген тығын арқылы бұл тереңдікті белгілеп иненің жарымынан астам бөлігін суырып алады. Енді иненің ұшын 15-20 градусқа алға қарай бұрып жаңағы белгіленген тереңдікке шаншып 2-3 мл анестетик жібереді. Ине ұшы қанат-таңдай шұңқырының кіре берісіне жетеді, ал шұңқырдың көлемі небәрі 2 см³ болғандықтан анестетик борпылдақ тінге сіңіп мұндағы үшкіл нервтің екінші тармағын жансыздандырады.

Бет сүйегі асты жолы. Алдын ала сол қолмен анықтап алған бет-альвеоляр қырының арт жағына инені шаншып ішке және жоғары бағыттап үстіңгі жақтың бұдырына жетеді. Сүйекті жағалай отырып 4,5-5,5 см тереңдікке қанат-таңдай шұңқырының кіре берісіне 2-3 мл анестетик жібереді.

Көз жолы. (В.Ф. Войно-Ясенецкий ұсынған). Инені көз шарасының төмен-сыртқы бұрышының үстін ала бет доғасының жоғарғы қыры тұсына, яғни одан 2-3 мм-дей жоғары горизонталь бағытта шаншиды. Инені көз шарасының сыртқы қабырғасымен жағалай жылжытып 4,5 см тереңдікте дөңгелек тесікке жетеді. Сол араға 2-3 мл анестетик жібереді.

Көз жолының Вайсблат модификациясы. Инені көз шарасының төменгі қырының ортасынан бірнеше мм-дей ішке таман шамалап шаншиды. Ұзындығы 5-6 см ине кигізілген шприцті оң қолмен, ал көздің астыңғы қырының терісін сол қолдың сұқ саусағымен басып ұстайды. Әрі қарай инені сүйекті жағалай жылжытқан сайын үнемі аздаған анестетикті жіберіп отырады. Иненің ұшындағы анестетик көз алмасын, қан тамырлары мен нервтерді ығыстырып оларды жарақаттан сақтайды. 3,0-3,5 см тереңдікте 2-3 мл анестетик жібереді. Барлығы 5 мл дейін ендіруге болады.

Ауыз (таңдай ) жолы. Инені таңдайдың үлкен тесігінің тұсына шаншиды. Ине шаншитын кілегей қабыққа иод тұнбасын жағады. Ауызды мейлінше керек ашып инені таңдайдың үлкен тесігіне енгізеді. Тесікті бірден таба алмаған жағдайда аздап анестетик жіберіп, сүйекті жағалай жылжытып барып тесікті табады. Әрі қарай өзек ішімен 2,5-3 см жоғары, артқа жылжып барып 1,5-2,0 мл анестетик жібереді. 10-15 мин соң 2-ші тармақтың аумағы түгел жансызданады.

Үшкіл нервтің үшінші тармағын анестезиялау (бетасты-қанат тәрізді жол). Нысана - сопақша тесік. Инені траго-орбитал-ангуляр сызығының ортасына шаншиды. Тік шаншылған инені 2,7-5,5 см-дей тереңдікке жеткенде, сына тәрізді сүйектің қанат тәрізді өсіндісінің сыртқы жағында, тереңдікті белгілеп алып, инені жарымынан астам бөлігін кері суырып, оның бағытын 15-20 градус артқа қарай бұрып, жаңағы белгіленге тереңдікке қайта шаншып 2-3 мл анестетик енгізеді, 10-15 мин соң үшкіл нервтің үшінші тармағы иннервациялайтын аумақ анестезияланады.

51. Пломбылық материалдардың жіктелуі, олардың құрамы мен қасиеттері.

Пломба сөзі біздің эрамыздың ІІ – ғасырында өмір сүрген Римдік дәрігер Клавди Галеннің ойынша патологиялық үрдісті тоқтату үшін қуыстан қара тіндерді қырып алып тастап, орнын қорғасын мен толтыруды ұсынған. Сондықтан «plumbum» - «қорғасын» деген сөзден пломба термині келіп шыққан деп болжам жасайды. Қазіргі заманда соматологияның өркендеуімен бірге, пломбалық материалдардың да түрлері көбейіп кеткен. Дегенмен оларды қолдану орнына қарай пломбалық материалдарды төмендегі негізгі топқа бөлеміз.

1. Уақытша пломбалық материалдар.

2. Аралық пломбалық материалдар.

а) емдік пломбалық материалдар;

б) оқшаулағыш материалдар.

3. Арналарға арналған пломбалық материалдар.

4. Тұрақты пломба салуға арналған пломбалық материалдар.

І. Уақытша пломбалық материалдар – оларды тіс жегі және оның асқынуымен келгенде, тісті 1 келуде жабу мүмкіндігі болмаған жағдайда, тіс протездерін уақытша бекіту үшін қолданады. Уақытша пломбалық материалдар тіс ұлпасына қатерсіз болуы, дәрілердің қасиетіне әсер етпеуі, жұмсақ, оңай қуысқа енуі және шығарылуы, қуысты 2 айға дейін герметик жауып тұруы керек.

Оларға: жасанды дентин, дентин сықпасы, мырыш эвгенол сықпасы, поликарбоксилат цемент, темпопро, провикал, темпо, симпа т. б. жатады.

Уақытша пломбалық материалдар.

ІІ. Аралық пломбалық материалдар – олар қолданылуына қарай 2 топқа бөлінеді-

а) емдік пломбалық материалдар;

б) оқшаулайтын пломбалық материалдар.

а) Емдік пломбалар төмендегі талаптарға жауап беруі шарт.

- ұлпада дентиннің пайда болуына әсер ететін одонтотропты қасиеті;

- қабынуға қарсы және бактериоцидті қасиеті;

- ауру сезімін басатын қасиеті;

- шырышты қабықпен ұлпаны тітіркендірмейтін қасиеті;

- жұмсақ және жақсы жабысатын қасиеті;

- қатқаннан кейін шайнау кезінде оған түскен ауырлыққа шыдамды болуы керек.

Оларға каласепт, кальмецин, кальципульпа, кальцевит, кальцесил, кальцелайт, «life» және т.б. жатады.

б) Оқшаулайтын пломбалық материалдар, олар төмендегі талаптарға жауап беру керек:

- ұлпаны тітіркендіретін факторлардан (токсикалық, термиялық, химиялық) қорғай алуы;

- қуыс қабырғасына жақсы жабысуы;

- пломбаны ұстап тұруы;

- ұлпаны тітіркендірмеуі керек;

Оларға: мырыш – фосфатты поликарбоксилатты, стеклоиономерлі, бактериоцидті цементтер тобы жатады.

Тұрақты пломба амальгамадан қойылғанда термиялық фактордың ұлпаға әсер етпеуі үшін арлық оқшаулайтын пломба қойылады.

Ал цемент не композициялық материалдарды қойғанда, аралық оқшаулайтын пломба, ұлпаға ортофосфор қышқылы және «протравка» әсер етпеу үшін қойылады.

Арналарды майлы сықпалар мен пломбалаған кезде, май тұрақ-ты пломбаны түсіріп жібермеу үшін оны аралық пломбамен оқшау-лайды.

1. Аралық оқшаулайтын – мырыш фосфаты цеметтерге: Фосфат, Унифас, Адгезор, Фосцин, Висцин т.б. жатады.

2. Поликарбоксилатты цементтер: уақытша пломба қоюда, сүт тістерді пломбалауда, өзекті «вкладка», жасанды сауыт, көпір тәрізді протез, ортодонтиялық аппарат және тұрақты пломбаны оқшаулау үшін қолданылады. Оларға «Карбоко», «Белакор» жатады.

3. Бактерицитті цементтерге – фосфат цемент құрамында күміс бар, бактерицитті Уницем жатады.

4. СИЦ - стеклоиономерлі цементтер жаңа пломбалық материалдардың бірі болып, ол қолдану орнына қарай бірнеше топқа бөлінеді.

Ол топтардың ішінде аралық оқшаулайтын цементтерге Цемион – ПХ кіреді.

Аралық пломба

ІІІ. Арналарға арналған пломбалық материалдар.

Олар төмендегі талаптарға жауап беру керек:

- жұмыс істеуге ыңғайлы, жеңіл арнаға ену керек;

- арналарды ұзына бойына толығымен толтыру үшін жұмсақ болу керек;

- арнада қату кезінде көлемі кішірейіп кетпеуі керек;

- арнада сорылып кетпеуі керек;

- тін сұйықтықтарын өткізбеуі керек;

- периодонттың пластикалық қызметтін қолдауы керек;

- антисептикалық қасиетке ие болу керек;

- периодонтты тітіркендірмеуі керек;

- рентген контрасты болуы керек;

- тістің түсін өзгертпеуі керек;

- керек болғанда арнадан оңай шығарылуы керек.

Бірақ бұл талаптардың барлығына мүлтіксіз жауап беретін плом-ба жоқ.

Арнаға арналған пломбалық материалдарды үш топқа бөлеміз:

1. жұмсақ қатпайтын;

2. жұмсақ қататын;

3. қатты штифтер.

1. Жұмсақ қатпайтын материалдарға құрамында сықпа негізінде майлы зат болып, оған мырыш тотығы, «белая глина» және бел-сенді заттар қосылады. Олар сықпаға антисептикалық, ауруды тоқтататын, сүйек түзетін қасиет береді. Көбіне сульфаниламидтер, анестезин, кальций гидроксиді, метилурацил, йодоформ т.б. қолданылады. Сықпалар арнада қатпайды, сондықтан тіндегі сұйықтықтар еніп, түбір ұшындағы бөлігі сорылып кетеді. Ал антисептктер белсенділігі жойылып, аллергиялық реакция беруі мүмкін.

Оларға: эндометазон, метазон, кариосан, эндасоль, эдофлас, гликодент, резодент, фтородент, крезодент, йодент, диакет т. б. жатады.

2. Жұмсақ қататын материалдар белгілі бір уақыт өткеннен кейін, жұмсақтығын жоғатып, арнада қатады. Олармен жұмыс істегенде арнайы ептілікті қажет етеді. Рентген суреті арқылы бақылау керек. Кейіншелік тістің асқынуларында оларды арнадан шығару өте қиын не мүлдем шығара алмайды. Оларға: мырыш фосфат цементтері, поскал, фосфат цемент, адгезор, уницем, фосцем, фосцин, лактодонт, белокор, миграфос т.б. жатады.

3. Қатты пломбалық материалдар (штифтер) – олар акрилаттардан, металлдан және гуттаперчалардан болады.

Штифтерді жұмсақ қататын пломбалық материалдар мен бірге қолданады. Бұрын штифтер тегіс, бір ұшы жіңішке, екінші ұшы жуандау болып жасалатын. Соңғы кездерде олар бұрандалы болып жасалып, түрлі мөлшерде дайындалады.

Металлды штифтердің 10 – 15, 20 мөлшері болады, акрилаттан 10, 15, 20, 25, 30 мөлшерде, гуттаперча 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, және 50 мөлшерде болады. Ол өте жақсы рентгенконтрасты. Ағзаға зиянды әсері жоқ.



Арналарға арналған пломбалық материалдар		Штифттер

ІҮ. Тұрақты пломбалық материалдар.

Тістің анатомиялық формасын және қызметін қайта қалпына келтіруде қолданатын пломбалық материалдар.

Тұрақты пломбалық материалдарға қойылатын талаптар:

- тіске шайнау кезінде түсетін механикалық әсерге, қысымға, үйкелуге қарсы тұратын болуы керек;

- ауыз қуысының сұйықтықтарының, сілекейдің әсеріне химиялық тұрақты болуы керек;

- көлемін және көрінісін ұзақ уақытқа өзгертпеуі керек;

- ағзаға, шырышты қабыққа және тіс тіндеріне зиянды әсері болмауы керек;

- ұлпаны термиялық жолмен тітіркендірмеу үшін төмен жылу өткізетін болу керек;

- термиялық кеңеюдің жылулық коэффиценті тістің қатты тіндеріне жақын болу керек;

- пломбаны қуысқа енгізу, оны мүсіндеу кезінде оңай болу үшін ол жұмсақ болуы керек;

- ол тіс қуысының қабырғаларына өте жақсы жабысуы керек;

- тістің түсіне сәйкес болуы керек.

Көп жылдарға дейін осы талаптарға жауап беретін пломбалар болмай жүрген еді. Соңғы кездерде компомерлердің шығарылуына байланысты, бұл талаптардың барлығына толық жауап беретін пломбалық материалдар шықты.

Тұрақты пломба үшін қолданатын материалдадың бірнеше топ-тары бар:

1. Цементтер

2. Композициялық материалдар

3. Пластмасса негізіндегі пломбалар

4. Амальгамалар

5. Компомерлер

Тұрақты пломбалық материалдар

І. Цементтер – оны тұрақты пломба салу, көпір тәрізді протез, жасанды сауыт, ортодонтиялық аппараттарды бекіту үшін, арналарды пломбылау, оқшалау үшін қолданылады. Цементтердің барлығы ерітінді мен ұнтақтан тұрады. Ұнтақтардың негізін мырыш, кремний, алюминий, магний, кальций тотықтары түзеді. Кремний тотығы жылтыр түсті береді. Алюминий тотығы қаттылық пен мықтылықты береді. Мырыш тотығы жабысқақтық, жақсы адгезия береді.

Магний тотығы жұмасқтықты береді. Тотықтардың мөлшеріне қарай, пломбалың қасиеттері өзгеріп тұрады. Ал ерітіндіде орта, мета, парафосфор қышқылдары бар.

Цементтердің қасиеттері талаптарға толық жауап бермегенмен , олардың арзандығы , оңай дайындалуына қарай кең қолданылады.

Цементтерді 8 топқа бөлеміз:

1. Мырыш-фосфатты цементтер;

2. Силикатты цементтер;

3. Силикат-фосфатты цементтер;

4. Бактерицидті цементтер;

5. Мырыш эвгенолды цементтер;

6. Поликарбоксилатты цементтер;

7. Стеклоиономерлі цементтер;

8. Полимерлі цементтер;

Цементтерді шыны айнада шпательмен араластырамыз. 1 порцияға 1,8-2,2 гр ұнтаққа 0,5 мл ерітінді алынады. Шпательді айналдырып ерітіндіге аз-аздан ұнтақ қосып араластыра береміз. Оларды шыны пластинкада шпатель жәрдемінде 60-90 секунт уақыт аралығында араластыру қажет.

Дайын болғанда цементтен шпательді алғанда ол созылып, жіпшелер пайда болмайды. Қоюланып қалған қоспаға ерітінді үстінен қосылмайды.

1. Мырыш фосфатты цементтер- протезді ортодонтиялық аппараттарды, арналарды пломбылау, оқшаулау үшін қолданылады. Ұнтақ құрамында мырыш тотығы (75-90%), магний тотығы (10%), шамалы кремний, висмут тотықтары қосылады. Ерітіндісі ортофос-фор қышқылынан тұрады және алюминий, магний, мырыш фосфаттары қосылады. Оларға : фосфат, унифас, адгезор т.б. жатады.

2. Силикатты цементтер – алдынғы және кіші азу тістерді пломбалауда қолданады. Олар да ұнтақ пен ерітіндерден тұрады. Ұнтақ құрамында кремний оксиді 47%, алюминий оксиді 35%, кальций оксиді 14%, фосфор оксиді 5%. Бұлардан басқа ұнтақ құрамына фтор, натрий тотығы, мырыш тотығы, магний, литий, барий, пигментер кіреді. Ерітіндісінің құрамына фосфор қышқылына мырыш оксиді мен алюминий оксидінің гидраты қосылады. Аралық пломба қолданбағанда ұлпа өлеттенуі мүмкін.

Кемшіліктері – тез сынғыш, осалдау, ерігіш, улайтын қасиеті де бар, жақсы жабыспайды.

Шыны айна үстінде араластырады. Араластыру уақыты 1 минут. Оларға «силицин», «белацин» жатады.

3. Силикофосфат цементтер – олар фосфат пен силикаттардың ортасында тұрады. Ұнтақтың 80% силициннен, 20% фосфат цементтен тұрады. Ерітіндісінің құрамы да силикат цементтің ерітіндісіне жақын. Ол механикалық мықты, химиялық тұрақты, жақсы жабысады, ұлпаға улы әсері шамалы, бірақ жылтырлығы аз. Оларға «беладонт», «силидонт» жатады.

4. Бактерицидті цементтер – фосфат цементінің құрамына бактерияға қарсы тұратын күміс, мыс, сынап тұздары және т.б. жатады.

Кемшіліктері – қуыстан тез шайылады. Сондықтан оларды амальгаманың астынан оқшаулау үшін қолданады. Оларға – фосфат цемент құрамында күмісі бар және «уницем» бактериоцидті цементтері кіреді.

5. Цинк эвгенолды цементтер – тұрақты пломба салуға жара-майды. Оларды тек емдік, оқшаулайтын арналарды толтыратын пломба және протездерді уақытша бекітуде қолданады. Оларға – «карио-сан», «эодент - Rapid», «эндосоль» жатады.

6. Поликарбоксилат цементтер – бұл кіреуке мен дентинге жақсы жабысатын, жұмсақ, ұлпаны тітіркендірмейтін, ылғалдан қорқпайтын материал. Құрамында мырыш тотығы мен аз мөлшерде магний тотығы бар, полиакрил қышқылының судағы ерітіндісі. Оларға – «корбоко», «белакор» жатады.

7. Стеклоиономерлі цементтер – стоматология саласының кең қолданылатын цемент болып, ол өзінің жақсы жабысуы және кіреуке мен дентиннің тіс жегі мен зақымдануына қарсы тұру күшін артты-рады.

Құрамы – ұнтақ: өте майдаланған фторалюмосиликатты шыны. Оның негізі кремний, алюминий тотығы және кальций фториді, кальций фосфаты, алюминий фосфатынан тұрады. Ерітіндісі – 40-55% по-лиқышқылдардың сулы ерітіндісі.

СИЦтердін жалпы қасиеттері:

- моллекулалар деңгейінде кіреуке мен дентинге су өткіз-бей жақсы жабысады;

- ұлпаны тітіркендірмейді;

- аз мөлшерде ериді;

- рентгеноконтрасты;

- қатқаннан кейін ұзақ уақыт фтор бөледі;

- композиттерге тән отыруды тоқтатады;

- тіс кіреукесінің түсіне сәйкес;

- қышқылдардың әсеріне тұрақты;

- дентинмен термиялық кеңейу коэффициенті жақын;

- жейілуге тұрақтылығы жоғары.

СИЦтер төмендегі топтарға бөлінеді.

Қолдану орнына қарай:

а) оқшаулайтын пломба ретінде;

б) тұрақты пломба ретінде;

в) протездері бекіту мақсатында;

г) арналарды пломбалауда;

Қатуына байланысты:

а) химиялық жолмен қататын;

б) жарықпен қататын;

в) аралас.

СИЦтің түрлері өте көп.

- Сына тәрізді ақау, тұрақты тістер ойықталуында ІІІ, V сынып қуыстарында «Цемион РХ», «Фуджи 2», «Стион-РХ» қолданады.

- Сүт тістердің барлық сыныптарында «Цемион-РХ», «Це-мион АПХ».

- Табиғи ойықтарды жабуда (гермитизация) қолданылады.

- Оқшаулайтын пломба ретінде «Цемион РХ» қолданыла-ды.

- Реставрация жасауда, негізін қалыптастыруда «Сенд-вич», «Фуджи2», «Base line».

- Протезді бекітуде «Фуджи 1», «Aqua Meron», «Цемион-Ф»

- Арналарды пломбылауда - «Стиодент»

Полимерлі цементтер – 2 түрлі жолмен қатады: галоген шамымен полимеризациялайды және химиялық жолмен. Олармен винир, брекет, көпір тәрізді протездерді бекітеді. Өкілдеріне «Резимент», «Бификс» кіреді.

ІІ. Композиттер - бейорганикалық бөлшектердің органикалық негіздегі қоспасы болып, ол үшін мономерлер жүйесін БИСГМА (бисфенол-А-глицил-метакрилат) колданады. Ол өте жоғары тұтқыр-лықта болғандықтан, таза күйде қолданбайды да, төмен тұтқырлық-тағы мономерлермен мәселен ТЭГДМА(триэтилен-гликоль-диметак-рилат) мен бірге қолданады. Пломбаның негізіне қосымша полиме-ризациялайтын, түс беретін және толтырушы бөлшектер енгізіледі. Толықтырушы зат болып – кварц, кремний қоспалары, түрлі шыны-лар енгізіледі. Толықтырушылар – силанмен қапталған. Олар бөлшектердің мөлшеріне қарай сыныптарға жіктеледі.

1 сынып – макрофилдер. 1-100мк дағы неорганикалық толықтырушы қоспалардан түзілген болып, оның 75-85 % салмағын, 80-70% көлемін құрайды. Олар өте мықты, сондықтан тегістегеннен кейін де, айтарлықтай тегіс болмайды. Ол өз кезігенде микробтардың пломбаға жабысып, екіншілік тіс жегі дамуына алып келеді. Макрофилдермен реставрация жасалмайды, өкілдеріне «эвикрол» жатады.

2 сынып – микрофилдер. Толықтырушының мөлшері 1мк да кем болып 30-60% салмағын, 20-30% көлемін түзеді. Ерекшеліктері - өте жақсы тегістеледі, бірақ мықтылық жағынан жақсаруды күтеді. Оларға – «selioprogress» жатады.

3 сынып – гибридтер. Құрамындағы бөлшектері ірі және майда болып, толықтырушы 78-85%, ал көлемі 64 % құрайды. Жанжақты қолдануға болатын пломба болғандықтан барлық реставрациялық жұмыстарда колданады. Олар шамалы жейіледі, термиялық кеңею коэффициенті аз, полимеризация уақытында аз отырады, қысылғанда және сындырғанда жоғары мықтылық көрсетеді, суды кем адсорбция жасайды. Олардың өкілдеріне «charisma», «herculate XRV», «Z-100» және т.б. жатады. Жарықпен қататын пломбалық материалдарды қолдану кезінде полимеризациялайтын диодты шам қолданылады. Материалдың қасиетіне қарай пломбалық материалды қуысқа енгізгеннен кейін 20- 40сек аралығында ұстап тұру қажет болады. Пломбалық материалдар жұқа қабатпен, 2 мм қалыңдықтан асырмай қолдану қажет болады. Пломбаны қолданудан алдын қолдану парағымен міндетті түрде танысып шығу қажет.

Композиттер – қатайуына байланысты:

- химиялық жолмен қатайтын (сықпа+сықпа, ұнтақ+ерітінді).

- адгезив жүйесімен бірге жарықпен қататын болып 2ге бөлі-неді.

Қолдауына қарай түрлі сыныптардың ақауларын пломбалайтын болып бөлінеді.

Композиттердің сапасына қарай – минералды толықтырғыштардың бөлшектерінің ірі – майдасына, органикалық негізіне, жабысу қасиетіне қарай 1, 2, 3, 4 және 5 туындылары болады.

Композитердің кемшіліктері:

- олар ұлпаға қарай отырады;

- қолдану кезінде міндетті түрде тіндерді улау қажеттілігі;

- қолдану әдісі бұзылса, оның сапасы өзгереді;

- құрамында эвгенол болған заттармен шамалы әрекетте бол-ғанда полимеризация үрдісі бұзылады;

- сүт тістерді белсенді деминирализациялайды;

- ауыз қуысына хлоргексидин, не ағартатын заттарды қолданып болмайды;

- металл шпатель қолдануға болмайды, жарамдылық мерзімі өтсе де қолдануға болмайды.

Кіреуке мен дентинді улау (травление)

Улаудын 3 түрі бар.

- улау кезінде кіреуке призмалары ядроларын қышқылдармен жуып, оның қабығы қалады;

- қышқыл ядролық қабығын бұзады, ал ядросы қалады;

- қышқыл әсерінде ядро мен қабығы жартылай бұзылады, бірақ композициялық материалдың жабысуы улау түріне байланысты болмайды.

Улайтын қышқыл концентрациясы 30-40% болғаны жақсы. Одан әрі балқытылғанда ол ұлпаға теріс әсер етеді. Дұрыс улау жүргізу кезінде қышқылдың кіреуке тініне әсер ету уақыты манызды. 30 секунд қышқылды қуыста ұстау жеткілікті деп есептелінеді. Улау кезінде кіреуке мен дентиннің құрамындағы неорганикалық заттар қалады, олар тесіктерге ұқсап көрінеді. Тесіктерге пломбалық материалдар еніп жабысады.

Адгезив жүйесі (жабысу)

Ерітінділер кешені болып, пломбалық материалдың тіс тіндеріне оқшаулаусыз жабыстыруда қолданады. Оларды праймер және бонд (адгезив) деп бөлеміз. Праймер – 1 компонентті ерітінді. Бонд – күрделі химиялық қоспа болып, соңғы кездерде шығарылып жатқан жана туындылар – праймер мен бондтың қоспасы, ол праймер ретінде дентиннің коллагенді талшықтары мен бейорганикалық структурасына әсер етіп, кіреуке дентиндегі түтікшелерді толығымен жабады, барлық сынып қуыстарында қолдана береді. Өкілеріне «ProBOND» жатады да төмендегі қасиеттерге ие:

- қолдану технологиясы қарапайым;

- суланған дентин мен сәйкес келеді;

- тіс тіндерін толығымен улағанда да, не бір қабат жойылғанда да жүйені қолдануға болады;

- біріктіруші қабық пломба қоюға өте ыңғайлы;

- тістің сезгіштігін төмендетеді.

ІІІ. Пластмассалық пломбалық материалдар ұнтақпен ерітіндіден тұрады, полимеризацияланып қатады, араластыруды қажет етпейді.

Жақсы жақтары:

- тістің түсіне түседі;

- механикалық қатты;

- химиялық агенттердің әсеріне тұрақты.

Кемшіліктері:

- тірі ұлпаға улантырушы әсер етеді;

- түсін уақыт өтумен өзгертеді;

- температура жоғарылағанда көлемі күрт кеңейеді;

- бірталай отырады;

- мономер қалдығы қалады.

Дайындалуы: тигельге бір тамшыдай ерітіндіге қаныққанға дейін ұнтақ қосылады. Бетін жауып бір минутқа қалдырамыз. Полимер ісінеді, дайын болғанда шпательмен алған кезде жіпшелер пайда болады. Шпатель не тегістегішпен қуысқа ендіріп, мақта тампонды ерітіндіге батырып, онымен пломбаны нығыздаймыз. Оларға: норакрил, акрилоксидтер жатады.

IV. Амальгамалар – металл мен сынап қоспасы болып, ол өте мықты және сенімді.

Жақсы қасиеттері:

- дайын болғанда жұмсақ болады;

- қатқаннан кейін өте мықты болады, химиялық төзімді;

- 37 градуста қатады;

- пломбаның ұзақ уақыт қызмет етуі;

- бактерицидті қасиеті бар.

Кемшіліктері:

- жоғары жылуды өткізгіштігі;

- сынап кем болғанда бірталай шөгеді;

- алтыннан жасалған протез коррозияға ұшырайды;

- тістің түсіне түспейді;

- тістің қатты тіндеріне жақсы жабыспайды.

Амальгамалар қолмен ауа сору шкафында не амальгама араластырғышта дайындалады. Қолдану орны: І, ІІ және V сынып тіс жегі қуыстарында. Дайындалуы – күміс амальгамасы металл қиыршықтары мен сынаптан тұрады. Араластыру кезінде артық болған сынапты сығып шығарып тастаймыз. Ол шыныдан жасалған кішкентай ыдыста не капсулада дайындалады. Құрамында күміс, қорғасын, мыс, мырыш, сынап болады. Кейде алтын, платина және палладий де қосылады.

Мыс амальгамасы кішкене пластина ретінде шығарылады. Дайындау үшін арнайы қасыққа пластинканы салып қыздырамыз, сынап тамшылары пайда болғанға дейін. Соңынан кішкене келіде жақсылап еземіз. Кейін ауыз қуысына енгіземіз. Пломба 2 – 3 сағат қатады. Артық болған сынапты сығып шығарып тастаймыз.

V. Компомерлер – гибридті композиттер мен стеклоиономерлі цементтерден тұратын эстетикалық, химиялық жақсы жабысатын, биологиялық үйлесімді, өзінен фтор бөлетін және оны тістің қатты тіндерінде жинайтын, мықты, жейілуге төзімді материал. Бұл жүйе-дегі материалдар 2 компоненттен тұрады: композитті – иономерлі пломбалық материалдардан және ерітінді (праймерлер - адгезивтер).

Олар барлық сыныптағы тіс жегі қуыстарын, сына тәрізді ақау, тіс мойнындағы ойықтар және сүт тістерді пломбалауда қолданылады.

Пломбалық материалды қолдану кезінде тістің қатты тіндерін уламай ақ қолдансақ болады. Олардың өнімдеіне: «Dract AP», «Prime and Bond 21» жатады.

52. Тіс жегінің жіктелу түрлері.

Тіс жегінің жіктелуі.

Тіс жегі ауруы өте жақсы зерттелген ауру. Соған орай тіс жегідегі тіс тіндерінің өзгеруіне және клиникалық көрінісіне қарай тіс жегінің бірнеше жіктелулері бар:

І. Халықаралық тіс жегінің жіктелуі тіндерге байланысты болып

КО2.0 – кіреуке тіс жегісі;

КО2.1 – дентин тіс жегісі;

КО2.3 – тоқтатылған тіс жегі;

КО2.8 – басқа да тіс жегілер.

ІІ. Тіс жегінің орналасуына қарай:

1 – табиғи ойық тіс жегісі;

2 – түйіскен беткейлер тіс жегісі;

3 – тіс мойыны тіс жегісі;

4 – атипик – кесуші беткей, тіс бұрышы, төмпешіктерінің тіс жегісі.

ІІІ. Ағымына қарай:

- жедел тіс жегі;

- созылмалы тіс жегі;

- тұрақты тіс жегі;

ІV. ММСИ бойынша тіс жегінің жіктелуі:

1. Ағымына қарай:

- жылдам ағымды;

- жай ағымды;

- тұрақталған үрдіс.

2. Тіс жегінің қарқынына қарай:

- бірегей зақымдануы;

- көптеп зақымдануы;

- жүйелі зақымдануы;

3. Дамуына қарай:

- асқынбаған тіс жегі;

- асқынған тіс жегі.

4. Белсенділік дәрежесіне қарай:

- компенсирленген тіс жегі;

- субкомпенсирленген тіс жегі;

- декомпенсирленген тіс жегі.

V. Тіс жегінің Блэк бойынша анатомиялық жіктелуі:

І сынып – үлкен және кіші азу тістердің табиғи ойықтары, күрек және азу тістердің көп ойықтарында орналасқан тіс жегі;

ІІ сынып – үлкен және кіші азу тістердің түйіскен беткейлерінде орналасқан тіс жегі;

ІІІ сынып – кесу беткейлері бұзылмай, күрек және ит тістердің түйіскен беткейлерінде орналасқан тіс жегі;

ІV сынып – күрек және ит тістердің түйіскен беткейлері мен бұрыштары қосыла зақымданған тіс жегі;

V сынып – барлық тіс мойнында орналасқан тіс жегі.

VІ сынып – алдыңғы тістердің кесу, кіші және үлкен азу тістердің төмпешіктерінде орналасқан тіс жегі.

VІ. Тіс жегінің зақымдану тереңдігіне қарай топографиялық жіктелуі:

1 - тіс жегінің дақ кезеңі;

2 - беткей тіс жегі;

3 - орта тіс жегі;

4 - терең тіс жегі.

90. Сіз жаңадан терапиялық бөлме ашқыңыз келеді. Бөлме талапқа сәйкес жасалынуы қажет.

1. Бөлмеге қойылатын талаптар қандай?

2. Бөлмені жабдықтаңыз.

Дәрігердің жұмыс орнын ұйымдастырыңыз.
Жауап:

1. Ереже бойынша бір стоматологиялық құрылғы орнату үшін бөлме 14 шаршы метрден кем болмауы, ал әрбәр қосымша қойылған стоматологиялық құрылғы үшін 7 шаршы метрден аудан қосылады. Бөлме едені линолиуммен не кафельмен жабыстырылған, ал қабырғалары 180 см биіктікте майлы бояумен сырланған немесе кафель жабыстырылған болуы қажет. Бөлмеде вентиляция люгы, желдеткіштер және міндетті түрде ауаны зарарсыздандыру үшін кварц шамы болуы керек. Бөлмеге табиғи жарық түсіп тұру үшін үлкен терезе болуы қажет. Стоматологиялық құрылғы жарық көзіне қаратылуы шарт

2. Бөлмеде дәрігер, мейірбике және кіші мейірбике үшін орын болады. Дәрігердің жұмысы үшін стоматологиялық құрылғы, отыратын винтті орындық, дәрі-дәрмек үшін үстел, науқасқа орындық және жасанды жарық көзі болуы керек. Медбикенің жұмыс орнында құрал-саймандар үшін үстел, күшті әсер-ететін дәрілер үшін А және Б шкафы, анафилактикалық шокқа қарсы қолданылатын дәрі-дәрмектер мен материалдар үшін шкафтар, залалсыздандырылатын үстел, жазу үстелі болуы тиіс. Кіші медбике үшін зарарсыздандыратын заттарға арналған шкаф, раковина болуы керек.

3. Стоматологиялық бөлмеде ең қажет болп саналатын аппарат бормашина болып саналады. Стоматологоиялық құрылғыда науқас үшін орындық, жасанды жарық көзі, гидроблок, монитор және керекті іс-әрекеттер орындау үшін қолданылатын ұштықтар орнатылған үстелден тұрады. Құрал-саймандар үстелінде ультрадыбыспен тіс тастарын алатын ұштық және ауа мен су беру пистолет, сілекей сорғыш бар. Гидроблокта түкіргіш, су және сілекейді сорып алу үшін ұштық болады.

91. Дәрігер стоматолог науқас қабылдау кезінде медициналық картаны толтыру кезінде картадағы реттілік , яғни диагноз деген жерге алдын ала диагнозды толығымен жазудан бастады.

1-Дәрігер тура жазды ма?

2- Стоматологиялық науқастың амбулаториялық картасын толтыру реттілігін
Жауап:

1. Жоқ, нақты диагноз белгілі болған кезде ғана жазылуы керек.

2 Стоматологиялық науқастың амбулатория картасы- №043/е нысанды толтырылады. Алғашында аты-жөні толық жазылады. Туылған күні, жынысы, мекен-жайы, кәсібі толық науқас туралы жазылады. Кейінгі қатарында диагнозы, шағымы, бұрын ауырған басқада сырқаттары, обьективті зерттеу кезіндегі ақаулықтары жазылады. Ауыз қуысын ашып қарағандағы тістердің жағдайлары туралы, кейнгі қатарға белгілі өзінің белгілерімен аурудың түрін жазамыз. Мысалы кариес болса-С, пульпит- Р, пломба салынған болса- П және тағы сол сияқты. Пародонтоз- А, жасанды сауыт- К, жасанды тіс- Ж деңгейлерін белгілейсін. Тістем түрін ажыратасын. Кейінгі қатарда қызыл иек, таңдай жағдайлары белгілейсін. Рентгендік зертханалық зерттеулерін жазып көрсетеміз

92. Стоматологиялық поликлиниканың терапевт дәрігер стоматологы айлық есеп тапсыру кезінде қандай құжаттармен жұмыс жасайды?

2 Құжаттары толтыру реттілігін жазыңыз.
1. Құжаттары толтыру реттілігін жазыңыз.

Жауап:

1. Стоматологиялық науқастың амбулатория картасы- №043/е нысанды толтырылады. Алғашында аты-жөні толық жазылады. Туылған күні, жынысы, мекен-жайы, кәсібі толық науқас туралы жазылады. Кейінгі қатарында диагнозы, шағымы, бұрын ауырған басқада сырқаттары, обьективті зерттеу кезіндегі ақаулықтары жазылады. Ауыз қуысын ашып қарағандағы тістердің жағдайлары туралы, кейнгі қатарға белгілі өзінің белгілерімен аурудың түрін жазамыз. Мысалы кариес болса-С, пульпит- Р, пломба салынған болса- П және тағы сол сияқты. Пародонтоз- А, жасанды сауыт- К, жасанды тіс- Ж деңгейлерін белгілейсін. Тістем түрін ажыратасын. Кейінгі қатарда қызыл иек, таңдай жағдайлары белгілейсін. Рентгендік зертханалық зерттеулерін жазып көрсетеміз.

93. Науқастың жасы 20, ол тамақ ішкенде қысқа уақытпен ауырып басылатын ауру сезімге шағынданады. Қарап тексергенде: 27 тістің дисталды бетінде кіре берісі үлкен емес, бірақ терең тісжегі қуысы бар. Қуыс ақ түсті, жұмсарған дентинмен толы. Шұқып тексергенде тіс жегі қуысы түбінде ауру сезімі бар, қағып тексергенде ауру сезімі жоқ. Суық температураға 10-15 секунтай ауру сезімі байқалды.

1 Қандай қосымша тексеру әдістерін қолданасыз?

2- Сіздің нақтамаңыз қандай?

3- Қолданылатын ем реттілігі.
Жауап:

1. Электроодонтодиагностика немесе ұлпа жағдайын анықтайтын электрлік тесттер. Ұлпа жүйке рецепторларының электр тоғына реакциясын анықтау.

Ұлпаның электрлік қозуы:

Сау тісте 2,6 мкА;терең кариесте 10-12мкА;пульпит кезінде 20-90мкА;периодонтит кезінде 100МкА-дан жоғары. Жасы өсе келе электр қозғыштық тез өзгереді. Ұлпаның электрлік қозғыштығын коронка болған жағдайда анықтау мүмкін болмайды.

2. Терең тісжегі

3. Біріншілік эндодонтиялық жол,тіс фиссурасынан,яғни тістің жоғары бөлігінен ашылады. Шар тәрізді бор көмегімен қуысты ашып, ұлпаны толық сақтап қала алмайтын жағадай болса,немесе жартылай сақтап қала алмасақ экстрипация жасалынып ұлпаны алып тастаймыз,кейін дистальды жаққа қарай тунел жасап тазалаймыз.

94. Науқастың жасы 32де, қышқыл, қантты тағамдарды жегенде қысқа уақытпен ауырып басылатын ауру сезімге шағымданады. Қарап тексергенде: 17 тістің мойын бетінде эмаль деңгейде тісжегі анықталды. Шұқып тексергенде қуыстық табанында ауру сезімі жоқ. Қағып қарағанда ауру сезімі жоқ.

1- Тексерудің қосымша әдістерін көрсетіңіз.

2- Сіздің нақтамаңыз.

Жасалынатын ем реттілігі
Жауап:

Ұлпаның электрлік қозуы:

2. Беткей тісжегі

3. Тіс жегісінің тіс қуысына қаншалықты терең енгеніне қарай дәрігер стоматолог ем тағайындайды. Тіс жегісінің бұл түрі реминерализация әдісімен тіске кальций фтор элементтерін сіңдіру арқылы іске асады.

95. Науқасты қарап тексергенде 14 тістің мойын бөлігінде тісжегі қуысы бар, дентин-эмаль шекарасынан тереңірек орналасқан. Тістің түсі өзгермеген. Шұқып тексергенде табаны ауырмайды, қабырғаларында ауру сезімі бар. Қағып тексергенде ауру сезімі жоқ.

1- Тексерудің қосымша әдістерін қолданасыз ба?

2- Сіздің нақтамаңыз.

3- Жасалынатын ем реттілігі
Жауап:

Ұлпаның электрлік қозуы:

2. Орта тіс жегі

3. Тісжегілі қуысты ашу. Тісжегілі қуысты ашуда турбиндік бормашинаның алмас не берік құйылған борлармен жүргізеді. Бұл машиналардағы бордың айналу жылдамдығы 100 000-350 000мин/айн. Шар тәрізді және фиссуралық борлар қолданылады.

Некрэктомия Тісжегілі қуыстағы ыдыраған және жұмсарған дентинді алуды экскаватормен бастау қажет, ауырсынуда аз болады. Сонымен қатар экскаватормен жұмыс істеу тиімдірек және тіс қуысын ашып алу қаупі мүмкін емес. Экскаваторды тісжегілі қуыстың өлшеміне сай алу керек. Экскаватордың өткір шетімен жұмсарған дентинді аламыз.

Қалыптастыру Қуыстың қабырғалары тік және түбіне қарай тік бұрышпен өтуі керек. Қабырғалар мен түбі арасындағы бұрыштар айқын болуы керек, себебі, олар пломбалық материалды бекітуде негізгі элемент болып табылады. Қуысты қалыптастыру сатысы фиссуралық және кері конус тәрізді борлармен ауа-сулы суытумен жүргізіледі.

Тісжегілі қуыстың шеттерін әрлеу және финирлеу егеудің соңғы сатысы Алмас және берік құйылған борлармен жоғарғы жылдамдықта өңдегеннен кейін тісжегілі қуыстың шеттерінде жарылулар, кедір бұдырлар пайда болады. Мұның бәрі финирлеуді жүргізудің қажеттілігін көрсетеді

96. Науқас 34 жаста. 15 тістің қатты тағамдар қабылдағанда ауру сезімі бар екеніне шағымданды. Ауру сезімі 1 ай бұрын пайда болған. Қарап тексергенде 15 тістің шайнау бетінде тісжегі қуысы бар. Қуысты сүңгілеп көргенде ауру сезімі болды. Ұуысқа суық сумен тампон енгізгенде қысқа мерзімді ауру сезімі байқалды. ЭОМ 12 мкА көрсетеді.

1- Тіс жегі қуысы Блэк бойынша қай сыныпқа жатады?

2- Нақтамасын қойыңыз.

Жасалынатын ем реттілігі.
Жауап:

1. Блэк бойынша 1ші сыныпқа жатады

2. Орта тісжегі

Дата добавления: 2019-02-22; просмотров: 818; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

Мы поможем в написании ваших работ!