Фоторезистор. Белгіленуі. Вольт амперлі сипаттамасы.
Биполярлы транзистор, белгіленуі, қосылу сұлбалары. 2. Биполярлы транзистордың p-n-p және n-p-n сұлбасы. n-p өткелдері. 3. Бір операциялы тиристор. Белгіленуі. Негізгі көрсеткіштері. 4. Варикаптың белгіленуі. Артықшылығы. Кемшілігі. Вольт амперлі сипаттамасы. 5. Диак пен триактың айырмашылығы. ВАС. 6. Динистордың белгіленуі. Артықшылығы. Кемшілігі. ВАС. 7. Диодтың түрлері. Белгіленуі. 8. Екі операциялы тиристордың негізгі артықтылығы және сипаттамасы. 9. Күшейткіштің классификациясы, белгіленуі. 10. Оптрон дегеніміз не? Белгіленуі, түрлері және жұмыс істеу принципі. 11. Ортақ базалы қосылу сұлбасын сызыңыз. Артықшылығы мен кемшілігі. 12. Ортақ коллекторлы қосылу сұлбасын сызыңыз. Артықшылығы мен кемшілігі. 13. Ортақ эмиттерлі қосылу сұлбасын сызыңыз. Артықшылығы мен кемшілігі. 14. Өлшеу бірлігі дегеніміз не? Өлшеуіш құралдар және олардың түрлері. 15. Өлшеуіш механизм жүйелерінің шартты белгілері 16. Өрістік транзистордың p типті қосылу сұлбасы 17. Өрістік транзистордың n типті қосылу сұлбасы 18. Өрістік транзистордың белгіленуі. Оның қосылу схемалары. 19. Сәулелік диод. Белгіленуі. Вольт амперлі сипаттамасы. 20. Стабистор. Артықшылығы. Кемшілігі. Вольт амперлі сипаттамасы. 21. Тиристордың түрлері. Артықшылығы мен кемшілігі 22. Туннельдік диодтың белгіленуі. Артықшылығы. Кемшілігі. ВАС. 23. Ферродинамикалық өлшеуіш механизмдері 24. Электродинамикалық өлшеуіш механизмның жұмыс істеу принципі 25. Фотодиодтың белгіленуі. Артықшылығы. Кемшілігі. Вольт амперлі сипаттамасы. 26. Фоторезистор. Белгіленуі. Вольт амперлі сипаттамасы. 27. Фундаменталдық және тәжірибелік метрология анықтамасы. 28. Цифрлық аспаптың функцияналдық сұлбасы. 29. Электродинамикалық аспаптардың басқалардан өзгешілігі және артықшылығы. 30. Метрология дегеніміз не? Түрлері. 1. Биполярлы транзистор, белгіленуі, қосылу сұлбалары. Биполярлық транзисторлар деп,екі р-n-ауысуы және үш не одан да көп шығуы бар жартылайөткізгіштік аспапты айтамыз Артықшылығы температура және жиіліктік сипаттамаларының икемділігі, сонымен қатар ОЭ сұлбасына қарағанда күшейтулердің аз бұрмалануы. Кемшілігі ішкі кедергісінің төмендігі және база мен коллектордың түрлі қорек көзінен қоректенуі. ОЭ сұлбасының артықшылығы – коллектордың және базаның бір қорек көзінен қоректенуі. Кемшілігі – температуралық және жиіліктік сипаттамаларының нашарлығы. Жиіліктің аз ғана жоғарылауы оның күшейтуінің өте көп төмендеуіне алып келеді. ОЭ сұлбасының жұмыс істеу режимі температураға да өте көп байланысты. Ортақ коллектормен қосылу сұлбасы Ортақ коллектор сұлбасында кіріс тогы база тогы болып есептелінеді, ал шығыс – эмиттер тогы болады.Бұл сұлба ток және қуат бойынша күшейтеді, бірақ кернеу бойынша күшейтпейді,сондықтан көп қолданбайды. ОК сұлбасында шығыс кедергісі аз және транзистордың барық қосылу сұлбасында кірісі көп. Бұл сұлба эмиттерлік қайталағыш деп аталады. Өткені жүктеме кедергі эмиттерге қосылған және шығыс кернеуі эмиттерден бөлініп алынады. 2. Биполярлы транзистордың p-n-p және n-p-n сұлбасы. n-p өткелдері Биполярлы транзисторлар үш кезектелген электрондық (п) немесе кемтіктік (р) өткізгіштік облыстардан тұрады. Олар р-п-р және п-р-п типті болып ажыратылады. Биполярлы транзистордың ортаңғы облысы база, қалған екеуі эмиттер және коллектор деп аталады. База эмиттер мен коллектордан тиісінше эмиттерлік және коллекторлық р-п ауысуларымен бөлінген. Биполярлық транзистордың жұмыс істеу принципі база арқылы өтетін негізгі емес заряд тасушылардың ағынын бақылауға негізделген. Екі немесе бірнеше электрлік р-п өткелі бар, қуатты күшейтуге жарайтын, үш немесе одан да көп сыртқы қосылғышы бар электрлік түрлендіргіш шала өткізгіш аспапты биполярлық транзисторлар дейміз. Суретте биполярлық транзистордың құрылымдық схемасы мен шартты белгісі көрсетілген.Электрлік қосылғышы бар кристаллдың ортанғы бөлімін база деп атаймыз (Б), тікелей қосылған өткелді – эмиттер дейміз (Э), екіншісі кері қосылғанды - коллектор деп атаймыз (К).Эмиттер, база және коллектор арасында екі р-п өткел бар, ол эмиттерлік өткел және коллекторлық өткел аталады. 1-сурет. Биполярлық транзистордың жалпы құрылымы: 1-эмиттерлік өткел (ЭӨ), 2-коллекторлық өткел (КӨ) Транзистордың p-n-p және n-p-n типтерінің шартты белгілері: Биполяр транзистордың ВАС-Ы КірістікВАС Шығыстық ВАС 3. Бір операциялы тиристор. Белгіленуі. Негізгі көрсеткіштері. Тиристор дегеніміз үш немесе одан да көп p-n өтпеден тұратын, тұрақты eкi күйі бар және бip күйден екінші күйге басқару импульсі арқылы ауысып-қосылу мүмкіндiгi бар электрондық құрылғы. Тиристордың маңызды ерекшелігі, ол - оны қосқаннан кейін басқарушы электродтағы сигналдың болуынан тәуелсіз түрде ашық күйі сақталады. Тиристорды анодты кернеуді нөлге дейін немесе теріс мәнге дейін (Ua£0) төмендету нәтижесінде немесе анодты токты үзу нәтижесінде өшіруге болады. Мұндай аспаптың басқарушы тізбелігі тек қана бір операцияны – тиристорды өшіруді орындайды. Тиристордың мұндай түрі аса кең таралған, бұл тиристорлар бір операциялы деген атауға ие болды. Бір операциялы тиристорларды қолданудың басты аймағы — энергетикалық электроника, жоғары қуатты аймақта тиристор негізгі күштік басқарушы аспап болып табылады. Аз қуатты тиристорлар ақпараттық электрониканың импульстік схемаларында да қолданылады. 4. Варикаптың белгіленуі. Артықшылығы. Кемшілігі. Вольт амперлі сипаттамасы. Варикаптың белгіленуі. Артықшылығы. Кемшілігі. ВАС. Варикап (Varicap, vari (alle) - айнымалы және cap (a city) — сыйымдылық) — берілген кері кернеуге p-n ауысуының тосқауылдық сыйымдылыққа тәуелділігі сызықты б олмайтын шалаөткізгіш диод. Варикапты Ge, Si және GaAs материалдары негізінде жасайды. Варикаптың негізгі көрсеткіштері: номиналды (бастапқы) сыйымдылығы С0, сапалығы Q, температуралық сыйымдылық коэффициенті: К= С/С t. Радиоэлектрондық құрылғыларда варикапты параметрлік күшейту, жиілікті көбейту үшін, сондай-ақ сыйымдылықты электрлік басқару мүмкіндігі бар тербелмелі контурдың резонансттық жиілігін қашықтан жөне тез баптау үшін қолданады. 5. Диак пен триактың айырмашылығы. ВАС 6. Динистордың белгіленуі. Артықшылығы. Кемшілігі. ВАС Динистор— бұл электродты басқарушысы жоқ тиристор. Ол кәдімгі тиристорға ұқсайды, яғни басқарушы электродқа сигнал түспейді. Динистордың екі ғана электроды (анод пен катод) болғандықтан, оның кернеу берілетін кірмесі мен шықпасы бір болып, басқарылу мүмкіндіктерін шектеп, колдану ауқымдарын тарылтады 7. Диодтың түрлері. Белгіленуі. Диод- екі өткелден(p және n) тұратын жартылай өткізгішті аспап. Ол бізге электр сигналдарын түрлендіру, модуляциялау, тұрақтандыру және шектеу үшін қажет. Диод сырт жағынан контактілі металлмен жабылған. Түзеткiш диод p-n ауысуының вентильді қасиетiн пайдаланады және айнымалы тоқтарды түзету үшiн қолданады. Түзеткiш диод өзiне берiлген кернеудi басқаратын электронды кiлттi (ЭК) жинайды. Шотки диод - өтпелi үрдiстерi қысқа болатын және жұмыс кезiнде вольт-амперлiк сипаттамасының тура және керi тармақтарын қолданатын шалаөткiзгiштi диод. Жарық диоды – Ток жүрген кезде p-n өтпесінен жарық шығаратын шала өткізгішті диод жарық диоды деп аталады.Жарық диодттары негізінен цифрлық индикаторларда қолданылады. Фотодиод—Кері тогы p-n өтпесінің жарықталынуына байланысты өзгеріп отыратын шала өткізгішті диод деп аталады.Фотодиодтар екі түрлі жұмыс ретінде пайдаланылады: сыртқы қорек көзінсіз фотогенератор ретінде және сыртқы қорек көзімен фототүрлендіргіш ретінде.Фотодиод, қарапайым диод секілді, бір p-n өтпесінен тұрады.Бірақ түйіспесінің ауданы әлдеқайда үлкен болады. Варикап – тосқауылдық (зарядтық) сиымдылықтың берiлген кернеу мәнiне тәуелдiлiгiн орындауға негiзделген жартылай өткiзгiштi диод. Варикап бұл жартылай өткізгішті диод, оның сыйымдылығы кері кернеуге тәуелділігі негізінде орындалады, ол электірлік бағындыратын сыйымдылық ретінде жасалынған. Туннелдік диод. Өзгешеленген шалаөткiзгiш негiзiнде құрылған, кернеуге тiкелей қосылғанда квантты-механикалық туннелдiк құбылыс негізінде жұмыс істейтін, диодтың вольтамперлiк сипаттамасында терiс дифференциалды кедергiнiң болатын аймағы бар шалаөткiзгiш диод туннелдiк деп аталады. Стабилитрон. Электрлiк ойылып-тесiлу режимiнде жұмыс iстейтiн жəне жүктемедегi кернеудi тұрақтандыруға (стабилизация жасауға) арналған кремнийлiк шалаөткiзгiш диод стабилитрон деп аталады. Стабистор. Шалаөткізгіш стабистор тікелей ығысу облысында кернеуі берілген аралықта токқа тəуелді болмайтын жəне кернеуді стабилизациялауға арналған шалаөткізгіш диод. Стабилитрондармен салыстырғандағы стабисторлардың негізгі айырмашылығы диодқа тікелей бағытта түсетін кернеумен анықталатын стабилизациялаудың кішкентай кернеуі, оның шамасы 0,7 В. Жалпы вольт- амперлік сипаттама дегеніміз диодқа ма, жоқ әлде басқа бір аспапқа ма, бәрібір, берілетін кернеу өзгергенде, соған байланысты токтың калай өзгеретінін көрсететін график. 8. Екі операциялы тиристордың негізгі артықтылығы және сипаттамасы. Екі операциялы тиристорлар 60-жылдардың аяғында пайда болды. Бұл аспаптарда басқарушы электродқа кері импульсті бергенде анодты токты тоқтатуға болады. Басқарушы импульстің қажет етілетін қуаты кері итеруші импульс қуатынан біршама үлкен. 9. Күшейткіштің классификациясы, белгіленуі Күшейткіштер деп активті (күшейткіш) элементтердің көмегімен электрлік қорек көзі есебінен электрлік сигналдарды(тербелістерді) күшейту үшін арналған құрылғыларды айтады. Күшейткіш элементтері ретінде схемаларда биполярлы және МДЖ-транзисторлар қолданылады. Күшейткіштердің жіктелуі: 1. күшейтілетін сигналдардың жиіліктер диапазоны бойынша бөлінеді: – тұрақты токты күшейткіш; –дыбысты жиіліктік күшейткіштер (күшейтілетін сигналдардың жиіліг f<= 20 кГц); – жоғарғы жиіліктер күшейткіштері , f = 20 кГц - 300 Мгц; – аса жоғары жиіліктік күшейткіштер , f> 300 Мгц. 2. Күшейтілетін сигналдар жиілігі спектрдің еніне байланысты күшейткіштер төмендегідей болады: таржолақты және кеңжолақты күшейткіштер. Таржолақты күшейткіштерде күшейтілетін сигналдардың Δf жиілікте жолағының жиіліктер диапазонының f0 орта мәніне қатынасы бірден төмен, яғниΔf / f0 < 1, ал кең жолақты күшейткіштерде бұл қатынас бірден үлкен, яғниΔf / f0 >1. 3. Жүктемелердің түрлеріне байланысты: талғайтын және апериодты күшейткіштер болып бөлінеді. 4. Орындайтын функциясына байланысты кернеуді U, ток I және қуатты P күшейткіштер болып бөлінеді. 5.Күшейтілетін сигналдардың түрлеріне сәйкес гармоникалық және импульсті сигналдарды күшейткіштер болып бөлінеді. Күшейткіштердің негізгі параметлері мен сипаттамасы. 1.Күшейткіштің кернеу бойынша күшейту коэффициенті Ku,ол шығыс кернеудің U шығ кіріс кернеуге Uкі қатынасымен анықталады: Ku = Uшығ / Uкі. 2.Күшейткіштің ток бойынша күшейту коэффициенті Kі,ол шығыс токтың шығ кіріс токқа Ікі қатынасы мена нықталады: Kі = Ішығ / Ікі. 3. Күшейткіштің қуат бойынша күшейту коэффициенті Kр ,ол схеманың шығыс тізбегіндегі қуаттың Ршығ кіріс тізбектегі қуатқа Ркі қатынасымен анықталады: Kр = Ршығ / Ркі. Әдетте күшейту коэффициенттері децибелмен өлшенеді. 4. Күшейткіштік амплитудалық сипаттамасы, ол шығыс сигналы кернеуінің кіріс кернеуге байланысын бейнелейді. 5. Амплитудалы-жиіліктік сипаттамасы. Ол күшейткіштің күшейту К коэффициентінің күшейтілетін тербелістер f жиілігіне байланысын бейнелейді. Амплитудалы-жиіліктік сипаттама әдетте логарифмдік масштабта, яғни кушейткіш коэффициентінің логарифмдік масштабтағы жиілікке тәуелділігі мен тұрғызылады. Күшейткіштіңамплитудалы-жиіліктіксипаттамасы 10. Оптрон дегеніміз не? Белгіленуі, түрлері және жұмыс істеу принципі. Оптрон дегеніміз – сәуле шығарғышы мен қабылдағышы бір корпуста жинақталған опто-электрондық аспап. Сәуленің тек аспап ішінде таратылуына байланысты, оның қайжилікте таралуы адам бақылауына бәрібір болғандықтан тиімділігіне қарай ол көбінесе инфрақызыл жолақта жұмыс жасайды. Мұндайда қойылатын негізгі талап – сәулешығарғыш мен сәулеқабылдағыштың "біртілде сөйлеуі", яғни сәуле қай жиілікте таралатын болса, қабылдағыш та сол жиілікке сезімтал болуы керек. Оптронның шықпалы сипаттамасы Iш = f(Uш) ондағы сәуле қабылдағыш аспаптың сипаттамасы болып табылады; фототранзистор болса транзистордың, фототиристор болса тиристордың т.с.с. Мысал ретінде диодтық оптронды алайық. Егер шықпалы жақтағы фотодиод фототүрлендіру режимінде тұрса, онда оның кері қосылуда болғаны, яғни кірмелі тоғы Iк жоқ кезінде біз диодтың кері қосылудағы әдеттегі вольтамперлік сипаттамасын аламыз. Кірмелі тоғын арттыра түссек, фотодиодқа берілген сәуле күшінің өсе түскеніндей әсер алып, сипаттама да жоғарылай түседі. Бірақ, оптронның фотодиод сипаттамасынан айырмашылығы,оның сәуле күшінен емес, кірмелі тогының шамасынан өзгеруі. Фотоэлектрлі аспаптардың жұмыс істеу принципі ішкі және сыртқы фотоэффектке негізделген. Негізгі артықшылығы – кіріс және шығыс тізбектерін ажырату мүмкіндігі, яғни гальваникалық немесе оптикалық ажырату. Оптрондар екі түрге бөлінеді: сыртқы фотондық және ішкі электрлік байланысы бар оптрон. v Оптрондар шартты белгiлерi: резисторлық оптрон (а), диодтық оптрон (б), транзисторлық оптрон (в), бiрөткелдi транзисторлық оптрон (г), тиристорлық оптрон (д). Оптрондар. Сəулелiк диод пен шалаөткiзгiш фотоэлектрондық аспаптарды бiрiктiрiп, гальваникалық өзара байланысы жоқ оптрон деген аспапты аламыз. 11. Ортақ базалы қосылу сұлбасын сызыңыз. Артықшылығы мен кемшілігі. Ортақ базамен қосылу сұлбасы Бұл схема үшін, кіріс тогы эмиттер тогы болып саналады, ал шығыс – коллектор тогы болады.Дифференциалды Rкір транзисторы ОБ схемасында аз, ал Rшығ көп. Коллекторлық кернеу эмиттер тогына әсер етеді. ОБ сұлбасы диффернциалды тікелей токты беру коэффициентті сипатталады: α = ΔΙк / ΔΙэ Артықшылығы температура және жиіліктік сипаттамаларының икемділігі, сонымен қатар ОЭ сұлбасына қарағанда күшейтулердің аз бұрмалануы. Кемшілігі ішкі кедергісінің төмендігі және база мен коллектордың түрлі қорек көзінен қоректенуі. 12. Ортақ коллекторлы қосылу сұлбасын сызыңыз. Артықшылығы мен кемшілігі. Ортақ коллектор сұлбасында кіріс тогы база тогы болып есептелінеді, ал шығыс – эмиттер тогы болады.Бұл сұлба ток және қуат бойынша күшейтеді, бірақ кернеу бойынша күшейтпейді,сондықтан көп қолданбайды. ОК сұлбасында шығыс кедергісі аз және транзистордың барық қосылу сұлбасында кірісі көп. Бұл сұлба эмиттерлік қайталағыш деп аталады. Өткені жүктеме кедергі эмиттерге қосылған және шығыс кернеуі эмиттерден бөлініп алынады. 13. Ортақ эмиттерлі қосылу сұлбасын сызыңыз. Артықшылығы мен кемшілігі. ОЭ сұлбасының артықшылығы – коллектордың және базаның бір қорек көзінен қоректенуі. Кемшілігі – температуралық және жиіліктік сипаттамаларының нашарлығы. Жиіліктің аз ғана жоғарылауы оның күшейтуінің өте көп төмендеуіне алып келеді. ОЭ сұлбасының жұмыс істеу режимі температураға да өте көп байланысты. 14. Өлшеу бірлігі дегеніміз не? Өлшеуіш құралдар және олардың түрлері. Метрология - өлшеу жұмыстарын жүргізу, олардың бірлігін қамтамасыз ету әдістері мен құралдары және қажетті дәлдікке жету тәсілдері туралы ғылым. Өлшеу - белгілі бip физикалық шаманың мәнін өлшеу жабдығы көмегімен анықтау. Өлшеу бірлігі – өлшеу жағдайы, сондай-ақ олардың нәтижелері заңдандырылған бірліктердегі көрінісі, ал қателері берілген ықтималдықпен белгілі және бекітілген шектерден аспайды. Өлшеу бірлігі әртүрлі орында және түрлі уақытта әртүрлі өлшеу құрылғыларымен орындалатын өлшемдердің нәтижелерін салыстыруға қажет және де өлшеу бірлігін сақтау қалай еліміздің ішінде қарым-қатынаста маңызды болса, солай елдер арасында өзара қарым-қатынаста маңызды болып табылады. 15. Өлшеуіш механизм жүйелерінің шартты белгілері\ Әртүрліэлектршамаларынөлшеуүшінмагнитоэлектрлік, электромагниттік, электрдинамикалық, ферродинамикалықжәнеэлектростатикалықжүйелердеістейтінөлшеуішмеханизмдер (ӨМ) қолданады. Электродинамикалық өлшеуіш механизмның жұмыс істеу принципі магнитоэлектрлік механизммен бірдей, бірақ бір айырмашылығы бар, ол егер магнитоэлектрлік механизмде магнит өрісі тұрақты магнит арқылы пайда болса, ал электродинамикалық механизмде өлшейтін ток тұрақты орауышты өткенде пайда болады. Бұл механизмде магниттік материалдар қолданылмайды, сондықтан қалдық, магниттелудің, гистерезистің, не құйын токтың, өлшеу қателіктеріне әсері жоқ. Ферродинамикалық өлшеуіш механизм электродинамикалық өлшеуіш механизмнің бірі болып табылады. Онда жұмысшы ағын магнит өрісі және магнит өткізгіштікте жинақталған. Жұмысшы ағынды пайда қылтын орауыш магниттік өзекшеде орналасады. 16. Өрістік транзистордың p типті қосылу сұлбасы Өрістік транзистор – бұл күшейткіш құрамы негізгі тасушының ағынымен көрсетілген, өткізгіш арна арқылы өтетін және электр өріспен басқарылатын жартылай өткізгіш аспап. Өрістік транзистордың жұмысы бір типті ғана тасушыларды қолдануға негізделген – негізгі, сондықтан оларды униполярлы деп атайды. Зарядтарды арнаға кіргізетін электродты бастау деп атаса, зарядтардың арнадан кететін электродын құйма деп атайды. 17. Өрістік транзистордың n типті қосылу сұлбасы Өрістік транзистор – бұл күшейткіш құрамы негізгі тасушының ағынымен көрсетілген, өткізгіш арна арқылы өтетін және электр өріспен басқарылатын жартылай өткізгіш аспап. Өрістік транзистордың жұмысы бір типті ғана тасушыларды қолдануға негізделген – негізгі, сондықтан оларды униполярлы деп атайды. Зарядтарды арнаға кіргізетін электродты бастау деп атаса, зарядтардың арнадан кететін электродын құйма деп атайды. 18. Өрістік транзистордың белгіленуі. Оның қосылу схемалары. Өрістік транзистор – бұл күшейткіш құрамы негізгі тасушының ағынымен көрсетілген, өткізгіш арна арқылы өтетін және электр өріспен басқарылатын жартылай өткізгіш аспап. Өрістік транзистордың жұмысы бір типті ғана тасушыларды қолдануға негізделген – негізгі, сондықтан оларды униполярлы деп атайды. Мұнда да биполярлы транзистордағы сияқты үш электрод бар. Бірақ мұнда олар жаппа (затвор), бастау (исток) және құйма (сток) деп аталады. Ал бастау мен құйманың ток жүретін арасын арна (канал) деп атайды. Зарядтарды арнаға кіргізетін электродты бастау деп атаса, зарядтардың арнадан кететін электродын құйма деп атайды. Ал арнаның кедергісін реттейтін электрод бекітпе деп аталады. Бұл транзистордың тогы бекітпе мен бастаудың арасына берілген кернеудің әсерінен пайда болатын электр өрісі арқылы басқарылады. Сондықтан да оны өрістік транзистор дейді. Биполярлық транзисторларға ұқсастығына қарай тұрақты потенциал нүктесіне қандай электрод қосылғанына байланысты қосу сұлбаларын үшке бөледі: кірісті, шығысты және қақпалы. 19. Сәулелік диод. Белгіленуі. Вольт амперлі сипаттамасы. Сәуле шығаратын диод — электронды-кемтіктік өткел немесе металл-шалаөткізгіш түйіспесі арқылы электр тогі жүргенде спектрдің Иқ көрінетін немесе УФ диапозонында оптикалық жарық шығаратын шалаөткізгіш диод. Сәуле шығарудың жиілік диапазонына сәйкес инфрақызыл Сәуле шығаратын диод және жарықтанатын сәулелік диодтар немесе сәуле диодтары деп ажыратылады. 20. Стабистор. Артықшылығы. Кемшілігі. Вольт амперлі сипаттамасы. Стаби́стор (осыған дейін нормистор) — кернеуді тұрақтандыру үшін ВАС-тің тік бұтағын қолданатын жартылайөткізгіш диод. Стабилитронға қарағанда негізгі айырмашылығы болып оның аз мөлшердегі тұрақтандыру кернеуі болып табылады, яғни 0,7 В. Екі немесе үш стабистордың жалғануы еке еселенген немесе үш еселенген тұрақтандырылған кернеуді береді. Стабистордың кейбір түрлері жеке элементтердің тізбекті байланысының бірыңғай жиынтығы көрсетеді. Стабистордың негізгі бөлігі — кремнийлі диод болып табылады. Кремнийлі стабистордан басқа өндірісте жасалуы карапайым , әрі арзан болып келетін поликристаллды селенді стабисторлар бар. Бірақ селенді стабистордың жұмыс істеу ұзақтылығы аз(1000 ч) және жұмыс температурасының диапазоны тар. 21. Тиристордың түрлері. Артықшылығы мен кемшілігі Тиристор дегеніміз үш немесе одан да көп p-n өтпеден тұратын, тұрақты eкi күйі бар және бip күйден екінші күйге басқару импульсі арқылы ауысып-қосылу мүмкіндiгi бар электрондық құрылғы.А — анод, К — катод, БЭ — басқарушы электрод деп атайды Оның тоқ шамасы килоамперге, ал кернеу шамасы бірнеше киловольтқа жетуі мүмкін. Транзистормен салыстырып, оның қолдану аймағын айқындағанда осы жағдай ескеріледі. Тиристорлардың шартты белгіленулері: а) динистор; б) бір операциялық тиристор; в) екі операциялық тиристор; г) фототиристор; д) симистор. А)Динистор— бұл электродты басқарушысы жоқ тиристор. Ол кәдімгі тиристорға ұқсайды, яғни басқарушы электродқа сигнал түспейді. Динистордың екі ғана электроды (анод пен катод) болғандықтан, оның кернеу берілетін кірмесі мен шықпасы бір болып, басқарылу мүмкіндіктерін шектеп, колдану ауқымдарын тарылтады Б) Тиристорды анодты кернеуді нөлге дейін немесе теріс мәнге дейін төмендету нәтижесінде немесе анодты токты үзу нәтижесінде өшіруге болады. Мұндай аспаптың басқарушы тізбелігі тек қана бір операцияны – тиристорды өшіруді орындайды. Тиристордың мұндай түрі аса кең таралған, бұл тиристорлар бір операциялы деген атауға ие болды. Бір операциялы тиристорларды қолданудың басты аймағы — энергетикалық электроника, жоғары қуатты аймақта тиристор негізгі күштік басқарушы аспап болып табылады. Аз қуатты тиристорлар ақпараттық электрониканың импульстік схемаларында да қолданылады. В) Екі операциялы тиристорлар 60-жылдардың аяғында пайда болды. Бұл аспаптарда басқарушы электродқа кері импульсті бергенде анодты токты тоқтатуға болады. Басқарушы импульстің қажет етілетін қуаты кері итеруші импульс қуатынан біршама үлкен. Г) Д) Симистор — тура және кері кернеу үшін симметриялы ВАС көпқабатты ауыстырып қосушы аспап. 22. Туннельдік диодтың белгіленуі. Артықшылығы. Кемшілігі. ВАС. Туннельдік диод. Туннельдік диодтардың жұмыс істеу шарты туннельдік әсерге негізделген. Келтірілген сипаттаманың 0-б бөлігінде тоқ тек туннельдік әсерге негізделген. Егер потенциалдар айырымын оң бағытта арттыратын болсақ, туннельдік тоқ шапшаң кемиді, р – n өтпесі арқылы кәдімгі инжекциялық тоқ жүре бастайды. в нүктесінде туннельдік тоқ мүлде жойылады да, ары қарай тек инжекциялық тоқ жүретін болады. Сипаттаманың б-в бөлігінде диод кедергісінің мәні теріс элементтің міндетін атқарады. Оның осы ерекше қасиетін электрлік тербелістерді генерациялау үшін пайдаланады. Туннельдік диодтардың тағы ерекше қасиеттерінің бірі, олардың инерциялығы өте аз, сондықтан олар аса жоғары жиіліктер аймағында жұмыс істей алады.[18] Белгіленуі Шалаөткізгіштің меншікті кедергісі қалай есептеледі және нешеге тең. 23. Ферродинамикалық өлшеуіш механизмдері Ферродинамикалық жүйелердің механизмдері электродинамикалықтан айырмашылығы, қозғалмайтын катушка магнитті парақты материалдан жасалған магнитөткізгіші болады. Әртүрліэлектршамаларынөлшеуүшінмагнитоэлектрлік, электромагниттік, электрдинамикалық, ферродинамикалық жәнеэ лектростатикалық жүйелерде істейтін өлшеуіш механизмдер (ӨМ) қолданады. магнитоэлектрлік (а), электромагниттік (б), электродинамикалық (в), ферродинамикалық( г) және электростатикалық (д) жүйелер. Магнитөткізгіштің бар болуының арқасында, айналушы момент жоғарлайды. Сондықтан механизм қуатын өздік тұтынуы азаяды. Ферродинамикалық механизмде өздік магниттік өріс өте күшті болады, сондықтан сыртқы магниттік өріс әлсіз әрекет көрсетеді. Тыныштандырушылар магнитоиндукционды немесе сұйықтық болуы мүмкін. Жүрекшелердің бар болуы қосымша қателікті шақырады; Ферродинамикалық өлшеуіш механизм электродинамикалық өлшеуіш механизмнің бірі болып табылады. Онда жұмысшы ағын магнит өрісі және магнит өткізгіштікте жинақталған. Жұмысшы ағынды пайда қылтын орауыш магниттік өзекшеде орналасады. Бұл жағдай өлшнуіш механизмнің бекем болуына және айналма моментінің жоғары деңгейде болуына әкеп соғады. Өлшейтін ток қарсылық серппе арқылы орауыш арқылы өткен кезде аспаптың тілі мына заңмен шкаланың бірер шама бөлістерін көрсетеді (4.1) мұнда В – индукция; W – серппенің меншікті қарсылық моменты; S – ӨМ-ның сезімталдығы; w – оралым саны. Артықшылықтары: сыртқы магнит өрістеріне электродинамикалық аспаптардан көрі азырақ алғырлау, үлкен айналдырушы момент, тұтынатын қуаттың аздығы, механикалық әсерлер кезіндегі параметрлердің тұрақтылығы. Кемшіліктері: дәлдігі жоғары емес, сигнал жиілігі мен температураның әсері. 24. Электродинамикалық өлшеуіш механизмның жұмыс істеу принципі Электродинамикалық өлшеуіш механизмның жұмыс істеу принципі магнитоэлектрлік механизммен бірдей, бірақ бір айырмашылығы бар, ол егер магнитоэлектрлік механизмде магнит өрісі тұрақты магнит арқылы пайда болса, ал электродинамикалық механизмде өлшейтін ток тұрақты орауышты өткенде пайда болады. Бұл механизмде магниттік материалдар қолданылмайды, сондықтан қалдық, магниттелудің, гистерезистің, не құйын токтың, өлшеу қателіктеріне әсері жоқ. Конструкцияның тетіктері және бекіту ұйықтары (узел) күйіктастан (керамика) жасалады. Тұрақты жалпақ жұмысшы орауыштың ішіне жылжымалы орауыш орналастырылған. Шиыршықты серппе арқылы жылжымалы орауышқа ток әкелінеді және оның арқасында механикалық тепе – теңдік (қайтару) моменті пайда болады. Аспаптың көрсеткіш тілшігі ауакамералық демпфер арқылы тыныштандырылады. Электродинамикалық аспаптардың басқалардан өзгешілігі, оның тұрақты және айнымалы токтарды өлшеуге болатындығы, жоғары деңгейдегі өлшеу дәлдігі (дәлдік кластары 0,5;1.0 және 1,5). Оның кемшіліктері: кіші деңгейдегі сезімталдығы, шкаласының біркелкі еместігі және энергияны көп пайдалануы . Бұл аспаптардың қолданылу өзгешеліктерінің бірі оның токтың бағытымен мәнінің өзгеруіне сезімталдығы. Сондықтан олар ваттметр, частотомер және фазометр ретінде қолданылады. Әдетте ваттметрдің шкаласы біркелкі болып келеді. 25. Фотодиодтың белгіленуі. Артықшылығы. Кемшілігі. Вольт амперлі сипаттамасы. Фотодиод - жарық арқылы энергиясын электр өте құрастыр электронды аспап. Оның корпусы өткел pn бағытталған сыртқы жарық ағыны құратын линзамен жабдықтаған. Оның корпусы өткел pn бағытталған сыртқы жарық ағыны құратын линзамен жабдықтаған.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Фоторезистор. Белгіленуі. Вольт амперлі сипаттамасы.
Фоторезистор - жұмысы ішкі фотоэффектіге негізделген, жарық әсерінен электрлік кедергісі кеміп, электр өткізгіштігі артатын шалаөткізгіш аспап. Фоторезистордың негізгі бөлігі — шалаөткізгіш материалдың (кадмий және қорғасын сульфиді, кадмий селениді, висмутты-күкіртті және т.б.) жұқа фотосезімтал қабаты.
27. Фундаменталдық және тәжірибелік метрология анықтамасы.
Өлшеу процесінің ғылыми негізі болып метрология саналады. Метрология – өлшеулер, олардың бірлігін және талап етілетін дәлдігін қамтамасыз етудің әдістері мен құралдары туралы ғылым. «Метро» - өлшем (греч.), «логос» - үйрету (греч.).
Қазіргі метрологияның үш түрі болады:
а) заңнамалық метрология;
б) фундаменталдық (ғылыми) метрология;
в) тәжірибелік (қолданбалы) метрология.
Тәжірибелік (қолданбалы) метрология теориялық метрологияның әзірлемелерін және заңнамалық метрологияның ережелерін қызметтің әртүрлі салаларында тәжірибеде қолданумен айналысады
фундаменталдық (ғылыми) метрология- метрологияның іргелі негіздерін құру, өлшем бірліктерінің жүйесі, физикалық тұрақтыларды жасау, өлшеудің жаңа түрлерін әзірлеумен айналысатын метрологияның бөлігі. Кейде «іргелі метрология» термині қолданылады.
Фундаменталдық және тәжірибелік метрология көне дәуірде пайда болған. Ежелгі Ресейде өлшем жүйесінің негізі Көне Греция мен Римде өзара байланысқан көне египеттік өлшеулер бірліктері болған.
28. Цифрлық аспаптың функцияналдық сұлбасы.
Кіру құрылғысы кернеуді не токты өлшеу шегін кеңітуге арналған. Ол ішіне кіру құрылғысы қосымша резисторлар мен шунттардың жиынтығын қолданады. Цифрлық өлшеуіш аспап басты сигнал көп рет келгеннен кейін өлшей бастайды. Бұл аспаптардың өлшейтін сигналдарды түрлендіретін бөлшектерін өлшеуіш түрлендіргіштер деп атайды. Егер аналогтық сигнал басқа аналогтық сигналға өзгерсе, онда өлшеуіш түрлендіргіш аналогтық деп атайды, егер аналогтық сигналды сандық түрге не керісінше өзгертсе, өлшеуіш түрлендіргішті аналог-сандық не сандық – аналогтық деп атайды.
Егер ақпараттық параметр бірнеше бекітілген шамада болса, бұл сигналды дискреттелген не кванталған деп атайды. Квантталу Тр1 – түрлендіргіштің арқасында жасалады, сонда өлшейтін сигнал t уақыт аралығында әртүрлі деңгейде дискреттеледі (7.2 сурет).
29. Электродинамикалық аспаптардың басқалардан өзгешілігі және артықшылығы.
Электродинамикалықаспаптардыңбасқаларданөзгешілігі, оныңтұрақты және айнымалы токтарды өлшеуге болатындығы, жоғары деңгейдегі өлшеудәлдігі (дәлдіккластары 0,5;1.0 және 1,5) және оның көрсеткіштерінің уақытты тұрақтылығы.
Оның кемшіліктері: кішідеңгейдегісезімталдығы, шкаласыныңбіркелкіеместігіжәнеэнергияныкөппайдалануы (милливольтметрлержоқ).
Бұл аспаптардың қолданылу өзгешеліктерінің бірі оның токтың бағытымен мәнінің өзгеруіне сезімталдығы. Сондықтан олар ваттметр, частотомер және фазометр ретінде қолданылады. Әдетте ваттметрдің шкаласы біркелкі болып келеді.
30. Метрология дегеніміз не? Түрлері.
Өлшеу процесінің ғылыми негізі болып метрология саналады. Метрология – өлшеу туралы ғылым, оның техникасы және өлшеуіш құралдарды қолдану, онан кейін, өлшемдердің біркелкілігін ұйымдастырып, заң жүзінде сақтау.
Метрология - өлшеу жұмыстарын жүргізу, олардың бірлігін қамтамасыз ету әдістері мен құралдары және қажетті дәлдікке жету тәсілдері туралы ғылым.
«Метро» - өлшем (греч.), «логос» - үйрету (греч.).
Қазіргі метрологияның үш түрі болады:
а) заңнамалық метрология;
б) фундаменталдық (ғылыми) метрология;
в) тәжірибелік (қолданбалы) метрология.
Заңнамалық метрология – өзара байланысқан және өзара шартталған жалпы ережелердің жиынтықтары, сондай-ақ мемлекет жағынан өлшеулер бірлігі мен өлшеу құралдарының бірқалыптылығын қамтамасыз етуге бағытталған, тәртіпке келтіруді, бақылауды қажетсінетін және басқа да мәселелері кіретін метрология тарауы.
фундаменталдық (ғылыми) метрология- метрологияның іргелі негіздерін құру, өлшем бірліктерінің жүйесі, физикалық тұрақтыларды жасау, өлшеудің жаңа түрлерін әзірлеумен айналысатын метрологияның бөлігі. Кейде «іргелі метрология» термині қолданылады.
тәжірибелік метрология – өлшеу құралдары мен әдістерді тәжірибелік қолдану мәселелерімен айналысады.
Дата добавления: 2018-06-01; просмотров: 1269; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!